KONTAKT Z ADWOKATEM NA ŻĄDANIE ZATRZYMANEGO

Kontakt z adwokatem na żądanie zatrzymanego to jego podstawowe prawo. Wyraźnie stanowi o tym przepis art. 245 Kodeksu postępowania karnego. Niniejszy artykuł traktuje właśnie o wskazanym zagadnieniu.

Poniżej dowiesz się:

  • jakie przepisy mają zastosowanie w sytuacji zatrzymania?
  • w jakim momencie zatrzymany powinien zostać poinformowany o swoich prawach?
  • jak wygląda kwestia legalności pozbawienia wolności?
  • jak rozumieć zasadę rzetelności procesu w zestawieniu z prawem do obrony?
  • kiedy zatrzymany powinien mieć zapewniony dostęp adwokata?

 

Photo by Melinda Gimpel on Unsplash

Art. 245 KPK

§ 1. Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę; w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny.

§ 2. Przepis art. 517j § 1 oraz przepisy wydane na podstawie art. 517j § 2 stosuje się odpowiednio.

§ 3. Przepisy art. 261 stosuje się odpowiednio, z tym że zawiadomienie następuje na żądanie zatrzymanego.

Art. 517j KPK

§ 1. W celu umożliwienia oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy w postępowaniu przyspieszonym ustanawia się obowiązek pełnienia przez adwokatów i radców prawnych dyżurów w czasie i miejscu ustalonym w odrębnych przepisach.

§ 2. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, sposób zapewnienia oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy i możliwości jego wyboru w postępowaniu przyspieszonym, w tym organizacji dyżurów, o których mowa w § 1, mając na uwadze prawidłowy przebieg postępowania przyspieszonego oraz konieczność zapewnienia oskarżonemu możliwości wyboru obrońcy.

Art. 261 KPK

§ 1. O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić osobę najbliższą dla oskarżonego; może to być osoba wskazana przez oskarżonego.

§ 2. Na wniosek oskarżonego można również zawiadomić inną osobę zamiast lub obok osoby wskazanej w § 1.

§ 2a. O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd zawiadamia organ prowadzący przeciwko oskarżonemu postępowanie w innej sprawie, o ile powziął informację o tym postępowaniu. Sąd poucza oskarżonego o treści art. 75 § 1.

§ 3. O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę, szkołę lub uczelnię, w stosunku do żołnierza – jego dowódcę, a w przypadku, gdy oskarżonym jest przedsiębiorca lub niebędący pracownikiem członek organu zarządzającego przedsiębiorcy, na jego wniosek – zarządzającego przedsiębiorstwem.

MOMENT POWIADOMIENIA ZATRZYMANEGO O JEGO PRAWACH

Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym ( Dz.Urz.UE.L z 2012 r., Nr 142, s. 1) oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności (Dz.Urz.UE.L z 2013 r., Nr 294, s. 1) należy interpretować w ten sposób, że mają one zastosowanie do postępowania sądowego takiego jak przewidziane w uregulowaniu krajowym rozpatrywanym w postępowaniu głównym, które umożliwia, ze względów terapeutycznych i bezpieczeństwa, umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym osób, które w stanie niepoczytalności dokonały czynów stanowiących zagrożenie dla społeczeństwa. Dyrektywę 2012/13 należy interpretować w ten sposób, że osoby podejrzewane o popełnienie przestępstwa należy powiadomić o przysługujących im prawach możliwie najszybciej od momentu, w którym dotyczące ich podejrzenia uzasadniają, w kontekście innym niż pilny, ograniczenie ich wolności przez właściwe organy za pomocą środków przymusu, a najpóźniej – przed ich pierwszym formalnym przesłuchaniem przez policję.

(C-467/18 – wyrok TS z dnia 19-09-2019)

KWESTIA LEGALNOŚCI POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Artykuł 5 Konwencji zawiera podstawowe prawo człowieka, a mianowicie ochronę jednostki przed arbitralną ingerencją państwa w jego prawo do wolności. W art. 5 ust. 1 lit. a do f zawarta jest wyczerpując lista dopuszczalnych przesłanek, na podstawie których osoby mogą zostać pozbawione wolności, a żadne pozbawienie wolności nie będzie zgodne z prawem, o ile nie mieści się w zakresie jednej z tych przesłanek. Ponadto jedynie wąska interpretacja tych wyjątków jest zgodna z celem tego przepisu, a mianowicie zapewnieniem, by ​​nikt nie był arbitralnie pozbawiony wolności.

Pozbawienie wolności musi być również „zgodne z prawem”. W przypadku, gdy chodzi o „legalność” pozbawienia wolności, w tym kwestię, czy zastosowano „tryb ustalony przez prawo”, Konwencja odnosi się zasadniczo do prawa krajowego i ustanawia obowiązek dostosowania się do materialnych i proceduralnych zasad tego prawa, ale wymaga dodatkowo, aby każde pozbawienie wolności było zgodne z celem art. 5, a mianowicie ochroną jednostki przed arbitralnością. Ustanawiając, że wszelkie pozbawienie wolności musi być dokonane „w trybie ustalonym przez prawo”, art. 5 ust. 1 przede wszystkim wymaga, aby każde zatrzymanie lub aresztowanie miało podstawę prawną w prawie krajowym. Jednakże, słowa te nie odnoszą się jedynie do prawa krajowego. Odnoszą się również do jakości prawa, wymagając, aby było ono zgodne z zasadami państwa prawa, pojęciem nieodłącznie zawartym we wszystkich artykułach Konwencji. W tej ostatniej kwestii Trybunał podkreśla, że ​​tam, gdzie chodzi o pozbawienie wolności, szczególnie ważne jest, aby została spełniona ogólna zasada pewności prawa. Istotne jest zatem, aby warunki pozbawienia wolności na mocy prawa krajowego były jasno określone, a samo prawo było przewidywalne w jego stosowaniu, tak aby spełniało ono standard „zgodności z prawem”, określony przez Konwencję, standard, który wymaga, aby wszystkie przepisy prawa były wystarczająco precyzyjne, aby umożliwić danej osobie – w razie potrzeby za pomocą stosownej porady – przewidzenie, w stopniu uzasadnionym w danych okolicznościach, konsekwencji, które może pociągać za sobą dany czyn.

Artykuł 5 ust. 2 ustanawia podstawową gwarancję, że każda aresztowana osoba powinna wiedzieć, dlaczego została pozbawiona wolności. Przepis ten stanowi integralną część systemu ochrony przewidzianej w art. 5 Konwencji. Każda aresztowana osoba musi zostać poinformowana w prostym, nietechnicznym języku, który można zrozumieć, na temat podstaw prawnych i faktycznych uzasadniających pozbawienie go/jej wolności, aby móc wystąpić do sądu w celu zakwestionowania jego zgodności z prawem, zgodnie z ust. 4. Podczas gdy informacje te muszą być przekazywane „niezwłocznie”, to nie muszą być w całości zrelacjonowane przez zatrzymującego funkcjonariusza w chwili zatrzymania. To, czy treść i szybkość przekazanych informacji były wystarczające, należy oceniać w każdym przypadku zgodnie ze szczególnymi cechami sprawy. Wymóg niezwłocznego przekazywania informacji musi mieć autonomiczny charakter, wykraczający poza dziedzinę środków prawa karnego.

(16483/12 – wyrok ETPC z dnia 15-12-2016, Khlaifia i inni przeciwko Włochom)

PRAWO DO OBRONY W POSTĘPOWANIU KARYM A ZASADA RZETELNOŚCI PROCESU

Przy ustalaniu tego, czy biorąc postępowanie karne jako całość, skarżący otrzymał prawo do ‘’sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy” jak stanowi art. 6 § 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284), Trybunał musi mieć na uwadze działania policji skutecznie zapobiegające, od samego początku śledztwa, uzyskaniu dostępu do adwokata wybranego przez rodzinę lub wolnego wyboru adwokata, a w konsekwencji przeprowadzenie przez policję kolejnych czynności. Teoretycznie, jeżeli podejrzany otrzyma pomoc wykwalifikowanego adwokata, związanego zbiorem zasad etyki, a nie adwokata, którego on lub ona wolał(a)by ustanowić, to samo w sobie nie jest wystarczające do wykazania, że cały proces był niesprawiedliwy – pod warunkiem, że nie wystąpiły dowody na jego niekompetencję lub stronniczość.

Brak poinformowania zatrzymanego o gotowości obrońcy do udzielenia pomocy prawnej, jak i brak poinformowania go o obecności obrońcy na posterunku Policji skutkujące przyznaniem się do winy podczas przesłuchania przez funkcjonariuszy policji i w konsekwencji włączenie tychże wyjaśnień w poczet materiału dowodowego stanowi naruszenie 6 §§ 1 i 3 lit. (c) Konwencji.

(25703/11 – wyrok ETPC z dnia 20-10-2015, Dvorski przeciwko Chrowacji)

DOSTĘP DO ADWOKATA A RZETELNOŚĆ PROCESU SĄDOWEGO W POSTĘPOWANIU KARNYM

Aby prawo do sprawiedliwego procesu pozostało wystarczająco „praktyczne i skuteczne”, artykuł 6 § 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284) wymaga, co do zasady, dostępu do adwokata począwszy od pierwszego przesłuchania podejrzanego przez policję, chyba że zostanie wykazane w danych okolicznościach sprawy, że istnieją ważne powody, by ograniczyć to prawo.

(15065/07 – wyrok ETPC z dnia 18-11-2014)

Niezwłoczne umożliwienie kontaktu z adwokatem, o którym stanowi art. 245 § 1 KPK, nie oznacza jednak, że kontakt ten ma nastąpić „natychmiast”, ponieważ termin ten musi być interpretowany z uwzględnieniem realiów konkretnej sprawy, a przede wszystkim możliwości technicznych i uwarunkowań wynikających z obowiązujących regulacji prawnych, w tym wiążących się z ustanowieniem obrońcy z urzędu.

(III KK 64/11 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 13-10-2011)