SPRZEDAJNOŚĆ- JEDNA Z FORM KORUPCJI

Jednym z rodzajów korupcji jest czyn określony w przepisie art. 228 Kodeksu karnego jako sprzedajność osoby pełniącej funkcje publiczne lub łapownictwo bierne.

Z niniejszego artykułu dowiesz się:

• jakie kary grożą za przedmiotowe przestępstwo?
• kto może podlegać odpowiedzialności za sprzedajność?
• jak jest rozumiany wypadek mniejszej wagi?
• czym jest korzyść osobista?
• kto może pełnić funkcję publiczną?
• co w sytuacji przyjęcia przez lekarza drobnego prezentu?

 

Photo by Markus Spiske on Unsplash

PRZEPIS ART. 228 KODEKSU KARNEGO

§1. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§3. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§4. Karze określonej w § 3 podlega także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda.

§5. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową znacznej wartości albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

§6. Karom określonym w § 1-5 podlega odpowiednio także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę lub takiej korzyści żąda, albo uzależnia wykonanie czynności służbowej od jej otrzymania.

ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA SPRZEDAJNOŚCI

W wypadku przestępstw z art. 228 § 1 KK i art. 229 § 1 KK nie ma znaczenia dla odpowiedzialności karnej okoliczność, że korzyści nie odniosła sama osoba pełniąca funkcję publiczną, ale inny podmiot (zob. art. 115 § 4 KK). Istotne natomiast jest to, czy udzielenie korzyści majątkowej lub jej obietnicy miało związek z pełnioną przez sprawcę funkcją, a związek ten nie musi się odnosić do konkretnej czynności, lecz jedynie może sprowadzać się do dążenia do zapewnienia sobie przychylności osoby pełniącej taką funkcję. Wystarczające jest, aby czynność służbowa przyjmującego korzyść majątkową była przyczyną lub okazją do przyjęcia tej korzyści. Zasadnie zatem wskazuje się, że przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy musi pozostawać w związku z pełnieniem przez sprawcę funkcji publicznej. Może to nastąpić w związku z załatwieniem konkretnej sprawy (przed jej załatwieniem, w czasie jej załatwiania lub po jej załatwieniu). Aby odpowiedzieć w konkretnym wypadku na pytanie, czy korzyść (jej obietnica) pozostaje w związku z pełnieniem funkcji publicznej, trzeba rozważyć, czy korzyść zostałaby udzielona, gdyby sprawca takiej funkcji nie pełnił. Nie musi to być zatem związek z konkretną czynnością, ale z całokształtem urzędowania, z zespołem czynności należących do sprawowanej przez daną osobę funkcji publicznej, które może ona podejmować lub od nich się wstrzymywać. Osoba przysparzająca korzyści wówczas nie konkretyzuje czynności urzędowych, na których treści jej zależy. Wręcza korzyść w nadziei, że gdy czynności takie będą podejmowane, „życzliwie doń ustosunkowany” funkcjonariusz da temu wyraz w ich treści.

(IV KK 230/16 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 30-11-2016)

Wskazane w art. 228 § 3 KK znamię naruszenia przepisów prawa obejmuje każde naruszenie aktu normatywnego powszechnie obowiązującego i nie obejmuje tym samym uznaniowych decyzji osób pełniących funkcje publiczne, zależnych od ich oceny danej sytuacji faktycznej. Z zakresu znaczeniowego pojęcia „naruszenie przepisów prawa” wyłączone są zatem te czynności, do których podjęcia osoba taka jest upoważniona według swobodnego uznania danego stanu faktycznego. Okoliczność, iż osoby wręczały korzyści majątkowe oskarżonemu w zamian za ogólną przychylność licząc, co za tym idzie, na subiektywną ocenę podmiotów uczestniczących w postępowaniu przetargowym, nie oznacza automatycznie, iż korzyści te były przyznawane w zamian za naruszenie prawa w rozumieniu art. 228 § 3 KK. Ewentualna przychylność osoby pełniącej funkcję publiczną dla osoby wręczającej korzyść i powiązane z tym nierozłącznie ograniczenie znaczenia powszechnie obowiązującej zasady obiektywizmu w działaniach podejmowanych przez taką osobę, może stanowić istotny element stanu faktycznego oczekiwanego przez sprawców przestępstw stypizowanych w przepisach art. 228 § 1 KK i 229 § 1 KK jednak o wyczerpaniu znamion czynu określonego w art. 228 § 3 KK (i odpowiednio 229 § 3 KK) można mówić dopiero wówczas, gdy zachowania tam wskazane stanowią naruszenie konkretnych norm prawnych.

(II AKa 253/18 – wyrok SA Warszawa z dnia 29-01-2019)

Przestępstwo określone w art. 228 § 4 KK popełnia ten, kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda. Dla uznania, że przyjęcie korzyści majątkowej pozostaje w związku z pełnioną funkcją publiczną, wystarczające jest, iż pełniący ją może wpływać na końcowy efekt załatwienia sprawy, a czynność służbowa stanowiąca okazję do przyjęcia korzyści choćby w części należy do kompetencji sprawcy, a przyjęta korzyść pozostaje w związku z wykonywaniem przez sprawcę określonych uprawnień i obowiązków w sferze publicznej, finansowanych ze środków publicznych, którymi dysponuje jednostka, w której jest on zatrudniony albo uprawnień lub obowiązków w zakresie działalności publicznej mających swoje umocowanie w ustawie lub w akcie prawa międzynarodowego.

(III KK 127/16 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 20-10-2016)

WYPADEK MNIEJSZEJ WAGI

Ocena, czy zachowanie oskarżonego stanowi wypadek mniejszej wagi, wymaga najpierw ustalenia, że zachowanie to wyczerpało znamiona czynu zabronionego w typie podstawowym, a następnie konieczne jest dokonanie całościowej analizy społecznej szkodliwości tego zachowania z uwzględnieniem wszystkich relewantnych w tym przypadku kwantyfikatorów społecznej szkodliwości czynu ujętych w art. 115 § 2 KK.

(II KK 98/17 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 21-06-2017)

Okoliczności, że oskarżony nie uzależniał dokonania czynności od wręczenia korzyści majątkowej, nie żądał jej, w swoich działaniach służbowych nie wykroczył przeciw prawu nie stanowią podstawy do zastosowania przepisu art. 228 § 2 KK, ponieważ ich wystąpienie mogłoby prowadzić do zastosowania typów kwalifikowanych przestępstw sprzedajności, do których wypadek mniejszej wagi – choćby z racji usytuowania przepisu go statuującego – nie ma zastosowania. Poza tym – co wydaje się oczywiste – niewystąpienie w zachowaniu sprawcy okoliczności kwalifikujących nie może być uznane za okoliczność uprzywilejowującą.

(WA 15/15 – wyrok SN – Izba Wojskowa z dnia 20-10-2015)

KORZYŚĆ OSOBISTA

Korzyścią osobistą w rozumieniu art. 228 § 1 KK może być zainteresowanie osobą sprawcy okazywane przez drugą osobę, realizujące jego potrzeby emocjonalne, uczuciowe i intymne.

(II AKa 22/17 – wyrok SA Szczecin z dnia 13-04-2017)

Możliwe jest przyjęcie korzyści osobistej w postaci obietnicy awansu, protekcji, zaspokojenia potrzeb seksualnych, zmniejszenia obowiązków itp. Do przyjęcia korzyści osobistych nie można stosować tej samej wykładni pojęcia wręczenia, gdyż korzyści majątkowe mają postać przeliczalną, natomiast korzyść osobista to wszelkie dobro niemające charakteru majątkowego, bezpośrednio nieprzeliczalne na pieniądze, ale dogodne dla przyjmującego lub zaspakajające jakąś jego potrzebę. „Przyjęcie” tej korzyści nie odbywa się tak samo, jak ma to miejsce w przypadku korzyści majątkowej, ale polega na zaaprobowaniu, wzięciu tego, co ktoś oferuje. W pewnych sytuacjach określone świadczenie może mieć wartość emocjonalną tylko dla poszczególnej jednostki (np. list pisany przez osobę, z którą było się związanym uczuciowo), którego przyjęcie będzie korzyścią tylko dla tej osoby. Ponadto subiektywne traktowanie korzyści osobistej nie może być pozbawione pewnych elementów obiektywnych: musi to być bowiem takie świadczenie, które, oceniane z punktu widzenia przeciętnego człowieka mającego na względzie obowiązujące w danej społeczności reguły, wzorce zachowań itp. może w tej konkretnej sytuacji dla tej konkretnej osoby zostać uznane za korzyść osobistą.

(II AKa 201/15 – wyrok SA Szczecin z dnia 16-12-2015)

PRZYKŁADY OSÓB PEŁNIĄCYCH FUNKCJE PUBLICZNE

Osoba pełniąca funkcję publiczną to (poza funkcjonariuszem publicznym i pozostałymi podmiotami wskazanymi w § 19 art. 115 KK) także taka osoba, która jest zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, w tym zwłaszcza takiej, która zarządza majątkiem publicznym, z wyjątkiem tych osób, które w takiej jednostce pełnią czynności wyłącznie usługowe.

(II AKa 195/05 – wyrok SA Wrocław z dnia 06-10-2005)

Członek zarządu jednoosobowej spółki Skarbu Państwa mającej postać jednostki górnictwa węglowego, w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 25.09.1997 r. o restrukturyzacji finansowej jednostek górnictwa węgla kamiennego oraz wprowadzeniu opłaty węglowej (Dz.U. Nr 113, poz. 735 ze zm.) lub spółki węglowej, w rozumieniu art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 26.11.1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze zm.), w zakresie zarządzania tą spółką i reprezentowania jej na zewnątrz, pełni funkcję publiczną w rozumieniu przepisów art. 228 KK i art. 229 KK.

(I KZP 16/10 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 30-09-2010)

Lekarz zatrudniony w publicznej lub niepublicznej placówce służby zdrowia, który w zamian za otrzymanie korzyści majątkowej poświadcza nieprawdę co do okoliczności dotyczących stanu zdrowia osoby w zaświadczeniu N-9, stanowiącym załącznik do wniosku o wszczęcie postępowania administracyjnego przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych o wydanie orzeczenia o niezdolności do pracy, jest osobą pełniącą funkcję publiczną, która odpowiada za przestępstwo z art. 228 § 3 KK.

(II AKa 373/09 – wyrok SA Wrocław z dnia 16-12-2009)

Zachowanie nauczyciela akademickiego związane z wykonywaniem przez niego obowiązków o jakich mowa w art. 99 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), stanowi realizację jednego z konstytucyjnych zadań państwa (art. 70 ust. 1 Konstytucji RP) i spełnia kryterium pełnienia funkcji publicznej.

(V KK 74/04 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 25-06-2004)

Osoba dokonująca z upoważnienia przewoźnika, na podstawie art. 33 a ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (Dz.U. 2000 r. Nr 50, poz. 601 ze zm.), kontroli dokumentów przewozu osób lub bagażu w środkach komunikacji publicznej należących do tego przewoźnika, utworzonego przez jednostkę samorządu terytorialnego ze środków publicznych, w ramach prowadzonej gospodarki komunalnej w formie spółki prawa handlowego, pełni funkcję publiczną w rozumieniu art. 228 § 1 KK.

(IV KK 265/02 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 23-10-2003)

PRAWNOKARNA OCENA PRZYJĘCIA PRZEZ LEKARZA DROBNEGO PREZENTU OD PACJENTA

Przyjęcie korzyści majątkowej przez osobę i w warunkach wskazanych w art. 228 § 1 KK jest czynem zabronionym niezależnie od motywacji wręczającego i wartości materialnej korzyści.

W sytuacji gdy bezsporne jest, że oskarżony o popełnienie przestępstwa z art. 228 § 1 KK lekarz leczący świadka uzyskał widoczną poprawę jego zdrowia, w czasie wizyty lekarskiej nie naruszył żadnych obowiązków lekarskich, nie uzależnił przeprowadzenia jej od otrzymania korzyści, po przeprowadzonej już wizycie świadek z własnej inicjatywy wręczyła oskarżonemu drobny prezent w postaci butelki alkoholu, zarówno oskarżony jak i świadek wspomniany prezent traktowali jako wyraz wdzięczności dla oskarżonego, a nie jako ekwiwalent zapłaty za dokonaną czynność, to zasadne jest przyjęcie stopnia szkodliwości społecznej tego czynu oskarżonego za znikomy.

(WA 14/16 – wyrok SN – Izba Wojskowa z dnia 01-12-2016)