STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI
Stan wyższej konieczności został uregulowany w art. 26 Kodeksu Karnego. Właśnie o tym kontratypie będzie traktował niniejszy wpis.
Z artykułu dowiesz się:
- czym jest stan wyższej konieczności?
- co w sytuacji przekroczeni granic wyższej konieczności?
- jakie są przesłanki zastosowania niniejszego kontratypu?
- czego nie można usprawiedliwiać stanem wyższej konieczności?
Photo by eskay lim on Unsplash
BRAK PRZESTĘSPTWA
Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.
Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych powyżej, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.
Jednak dojdzie do popełnienia przestępstwa, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
PRZEKROCZENIE GRANIC STANU WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI
W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
PRZESŁANKI DO ZASTOSOWANIA KONTRATYPU WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI
Dla zastosowania kontratypu wyższej konieczności, zakładającego celowe zachowanie adresata wspomnianej normy, niezbędne jest poczynienie określonego ustalenia co do strony podmiotowej zachowania danej osoby, mianowicie, że była ona świadoma, iż chronionemu prawem dobru zagraża niebezpieczeństwo, że jest ono bezpośrednie oraz że osoba ta działała z intencją ratowania dobra przedstawiającego wartość wyższą kosztem dobra o niższej wartości.
(IV KK 230/18 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 05-06-2019)
Zgodnie z art. 26 § 1 KK niebezpieczeństwo powinno mieć charakter bezpośredni, a przyjęcie działania w stanie wyższej konieczności jest możliwe tylko wtedy, kiedy jest to niezbędne. Rządząca zatem stanem wyższej konieczności kluczowa zasada subsydiarności polega na tym, że ratować zagrożone dobro przez poświęcenie innego dobra można tylko wtedy, gdy nie istnieje inny sposób odwrócenia zagrożenia, a co za tym idzie, należy tu działać z jak największą oszczędnością.
(VI Ka 404/17 – wyrok SO Jelenia Góra z dnia 20-12-2017)
USPRAWIEDLIWIANIE CZYNU ZABRONIONEGO STANEM WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI
W orzecznictwie przyjmuje się, że nie można usprawiedliwiać stanem wyższej konieczności: (1) kradzieży popełnionej przez osobę znajdującą się w nędzy (zob. wyrok SN z dnia 26 listopada 1935 roku, OSP 1935, poz. 339); (2) zaboru popełnionego w celu wspierania nieefektywnych podmiotów gospodarczych (zob. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 20 maja 1995 roku, II AKR 82/95, OSNPK 9/99 poz. 18; (3) prowadzenia pojazdu mechanicznego z naruszeniem zasad bezpieczeństwa w ruchu, aby szybciej dostarczyć towar i zapobiec stratom (zob. wyrok SN z dnia 15 stycznia 1958 roku, II KK 372/57, OSNPG 10/58 poz. 4); (4) strajku okupacyjnego, polegającego na nielegalnym zajmowaniu pomieszczeń oraz stosowaniu środków przymusu, jeżeli dopuszczającym się takich czynów nie zagrażało bezpośrednie niebezpieczeństwo, którego nie można było odwrócić inaczej (wyrok SN z dnia 21 czerwca 1938 roku, 3 K 2407/37, RPEiS 1938 nr 4).
Powyższe nie stanowi katalogu zamkniętego. Są to tylko przykłady z wybranego orzecznictwa.
(II AKa 53/13 – wyrok SA Kraków z dnia 26-04-2013)