ŚWIADEK KORONNY JAKO INSTRUMENT ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ

Niniejszy artykuł dotyczy instytucji świadka koronnego na podstawie ustawy o świadku koronnym z dnia 25 czerwca 1997 r., potocznie zwanym „dużym świadkiem koronnym”.

Dowiesz się z niego, m.in.:

• w jakich sprawach występują świadkowie koronni?
• kto może (a kto nie) zostać świadkiem koronnym?
• kto decyduje o statusie świadka koronnego?
• czy można odmówić statusu świadka koronnego?
• czy świadek koronny ma prawo do odmowy zeznań?
• czy świadek koronny jest bezkarny?
• jak wygląda program ochrony świadka?
• czy świadek koronny może stracić ten status?

 

Photo by Malik Earnest on Unsplash

W JAKICH SPRAWACH „UŻYWA SIĘ” ŚWIADKA KORONNEGO?

Świadek koronny pojawia się w sprawach o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.

Ponadto może znaleźć zastosowanie także w sprawach o sprzedajność, przekupstwo, płatnej protekcji, nadużycia funkcji osób pełniących funkcje publiczne, nakłaniania do głosowania, łapownictwa menedżerskiego a także przyjęcia lub udzielenia korzyści majątkowej lub osobistej w związku z zawodami sportowymi, wykorzystanie wiedzy o przyjęciu lub udzieleniu korzyści  w zakładach wzajemnych oraz pośrednictwo w ustalaniu wyniku sportowego.

KIM JEST ŚWIADEK KORONNY?

Świadkiem koronnym jest podejrzany, który został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka, na zasadach i w trybie określonych niniejszą ustawą.

JAKIE WARUNKI NALEŻY SPEŁNIĆ, ABY ZOSTAĆ ŚWIADKIEM KORONNYM?

Można dopuścić dowód z zeznań świadka koronnego, jeżeli łącznie zostały spełnione następujące warunki:

1) do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach:

a) przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im,

b) ujawnił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa skarbowego,

2) podejrzany zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okoliczności, popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.

Co więcej, można uzależnić dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego także od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowej odniesionej z przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz naprawienia szkody nimi wyrządzonej.

KTO NIE MOŻE ZOSTAĆ ŚWIADKIEM KORONNYM?

Przepisów ustawy nie stosuje się do podejrzanego, który w związku z udziałem w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym:

1) usiłował popełnić albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej zbrodni;

2) nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego;

3) kierował zorganizowaną grupą albo związkiem mającymi na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.

KTO DECYDUJE O STATUSIE ŚWIADKA KORONNEGO?

Postanowienie w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd okręgowy właściwy dla miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony po uzyskaniu zgody Prokuratora Generalnego lub upoważnionego przez niego zastępcy Prokuratora Generalnego.

Sąd bada, na podstawie danych zawartych we wniosku i materiałach zgromadzonych w sprawie, czy zachodzą warunki umożliwiające zostanie przez podejrzanego świadkiem koronnym.

Przed wydaniem postanowienia sąd przesłuchuje podejrzanego. Jeżeli stawił się obrońca, dopuszcza się go, na żądanie podejrzanego, do udziału w przesłuchaniu; zawiadomienie obrońcy o terminie przesłuchania jest obowiązkowe, gdy żąda tego podejrzany.

Sąd określa termin i sposób wykonania zobowiązania do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okoliczności z tym związanych.

Sąd wydaje postanowienie w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku.

Na postanowienie sądu prokuratorowi przysługuje zażalenie.

Jeżeli prokurator prowadzący lub nadzorujący postępowanie przygotowawcze nie występuje z wnioskiem w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego, wydaje w tym przedmiocie postanowienie i zapoznaje z jego treścią podejrzanego.

CO W SYTUACJI, GDY PODEJRZANEMU ODMÓWI SIĘ STATUSU ŚWIADKA KORONNEGO?

Jeżeli prokurator lub sąd wydał postanowienie o odmowie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego, wyjaśnienia podejrzanego, nie mogą stanowić dowodu; w takim wypadku czynności przeprowadzone na zasadach i w trybie określonych niniejszą ustawą uznaje się za niebyłe, a zniszczeniu podlegają następujące dokumenty:

1) postanowienia o przedstawieniu zarzutów;

2) protokoły zawierające wyjaśnienia i oświadczenia podejrzanego;

3) wnioski prokuratora;

ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA WOBEC ŚWIADKA KORONNEGO

W razie wydania przez sąd postanowienia o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego, prokurator sporządza odpisy materiałów dotyczących osoby wskazanej w postanowieniu sądu i wyłącza je do odrębnego postępowania, które następnie zawiesza; zawieszenie postępowania trwa do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przeciwko pozostałym sprawcom.

Na postanowienie o zawieszeniu postępowania na podstawie ust. 1 zażalenie nie przysługuje.

CZY ŚWIADEK KORONNY MA PRAWO DO ODMOWY ZEZNAŃ?

W stosunku do świadka koronnego nie stosuje się przepisów art. 182-185 Kodeksu postępowania karnego- dotyczących odmowy zeznań.

BEZKARNOŚĆ ŚWIADKA KORONNEGO

Sprawca nie podlega karze za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe, w których uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił w trybie określonym ustawą o świadku koronnym.

Prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w ciągu 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie przeciwko tym sprawcom, których udział w przestępstwie świadek koronny ujawnił oraz przeciwko którym zeznawał.

KIEDY JEDNAK ŚWIADEK KORONNY PODLEGA ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ?

Świadek koronny podlega odpowiedzialności karnej, jeżeli w toku postępowania:

1) zeznał nieprawdę lub zataił prawdę co do istotnych okoliczności sprawy albo odmówił zeznań przed sądem;

2) popełnił nowe przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego;

3) zataił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa skarbowego,

W takim wypadku, prokurator podejmuje zawieszone postępowanie.

Co więcej, Prokurator może podjąć zawieszone postępowanie, jeżeli świadek koronny popełnił nowe przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe albo nie wykonał zobowiązania złożenia zeznań.

Na postanowienie o podjęciu zawieszonego postępowania świadkowi koronnemu przysługuje zażalenie do sądu okręgowego właściwego dla miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego.

CZY MOŻNA WZNOWIĆ POSTĘPOWANIE WOBEC ŚWIADKA KORONNEGO?

Postępowanie wznawia się, niezależnie od ogólnych podstaw określonych w art. 327 § 2 Kodeksu postępowania karnego, jeżeli w ciągu 5 lat od uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania:

1) świadek koronny popełnił nowe przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego;

2) zostały ujawnione okoliczności świadczące o tym, że świadek koronny świadomie nie wykonał ciążących na nim obowiązków;

3) zostały ujawnione okoliczności uniemożliwiające zostanie podejrzanemu świadkiem koronnym.

Jeżeli świadek koronny, w ciągu 5 lat od uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania, popełnił nowe przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe, postępowanie to można wznowić.

Na postanowienie o wznowieniu postępowania świadkowi koronnemu przysługuje zażalenie do sądu okręgowego właściwego dla miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego.

NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

W wypadku podjęcia albo wznowienia postępowania wobec świadka koronnego, skazując za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe objęte tym postępowaniem, sąd może zastosować wobec niego nadzwyczajne złagodzenie kary.

WYŁĄCZENIE JAWNOŚCI ROZPRAWY

Sąd, na wniosek świadka koronnego, wyłącza jawność rozprawy na czas jego przesłuchania. Świadka należy pouczyć o tym uprawnieniu.

Wyłączając jawność rozprawy, sąd zarządza zakaz wnoszenia na salę rozpraw urządzeń rejestrujących dźwięk, obraz lub zdolnych do przekazania dźwięku lub obrazu, a także poddanie się kontroli w celu realizacji tego zarządzenia.

PROGRAM OCHRONY ŚWIADKA KORONNEGO

W razie zagrożenia życia lub zdrowia świadka koronnego lub osoby dla niego najbliższej w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego, mogą być oni objęci ochroną osobistą, a także uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach można wydać im dokumenty umożliwiające używanie innych niż własne danych osobowych, w tym uprawniające do przekroczenia granicy państwowej, jak również mogą uzyskać inną formę pomocy, a zwłaszcza przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego usuwającego charakterystyczne elementy wyglądu lub operacji plastycznej.

W wypadku braku możliwości zapewnienia świadkowi koronnemu lub osobie dla niego najbliższej świadczeń opieki zdrowotnej w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, osobom tym może być przyznana pomoc finansowa na pokrycie kosztów uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej.

W razie niemożności zatrudnienia świadka koronnego lub osoby dla niego najbliższej, może być im przyznana pomoc finansowa, w szczególności przeznaczona na pokrycie kosztów utrzymania.

Objęcie osoby pełnoletniej ochroną lub pomocą, o której mowa powyżej uzależnia się od złożenia Komendantowi Centralnego Biura Śledczego Policji lub Dyrektorowi Generalnemu Służby Więziennej przez tę osobę pisemnego zobowiązania do:

1) przestrzegania zasad i zaleceń w zakresie udzielonej ochrony, a także

2) wykonywania obowiązków ciążących z mocy ustawy oraz wynikających z prawomocnych orzeczeń i decyzji – w razie korzystania z ochrony lub pomocy polegających na zmianie miejsca pobytu lub wydaniu konkretnych dokumentów.

W przedmiocie zastosowania takiej ochrony lub pomocy świadkowi koronnemu, prokurator wydaje postanowienie na wniosek świadka koronnego, podejrzanego, który spełnił warunki przewidziane w ustawie, lub osoby dla nich najbliższej w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego.

W przedmiocie ochrony osobistej, na wniosek świadka koronnego lub osoby dla niego najbliższej w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego, odbywających karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanych, przebywających w zakładach karnych lub aresztach śledczych, prokurator wydaje postanowienie o udzieleniu ochrony osobistej, które wykonuje Dyrektor Generalny Służby Więziennej.

Postanowienie prokuratora o objęciu ochroną lub pomocą osób najbliższych, może być wydane także z urzędu – za zgodą tych osób.

Na postanowienie w przedmiocie zastosowania ochrony lub pomocy, przysługuje zażalenie.

KTO WYKONUJE POSTANOWIENIA DOTYCZĄCE OCHRONY I POMOCY ŚWIADKOWI KORONNEMU?

Organem właściwym do wykonywania postanowień związanych z ochroną i pomocą świadkowi koronnemu, jest Komendant Centralnego Biura Śledczego Policji, z wyjątkiem postanowień o ochronie osobistej osób odbywających karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanych, przebywających w zakładach karnych lub aresztach śledczych.

To właśnie Komendant Centralnego Biura Śledczego Policji określa formy ochrony lub pomocy odpowiednio do stopnia zagrożenia danych osób.

Co więcej, Komendant Centralnego Biura Śledczego Policji, odpowiednio do okoliczności, może zmieniać formy ochrony lub pomocy, w tym wysokość pomocy finansowej.

Natomiast, na zarządzenie Komendanta Centralnego Biura Śledczego Policji w powyższym przedmiocie, przysługuje zażalenie do prokuratora prowadzącego albo nadzorującego postępowanie przygotowawcze.

Zażalenie w przedmiocie wydania dokumentów, przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego lub operacji plastycznej, rozpoznaje Prokurator Generalny.

ZMIANA DANYCH

Funkcjonariusze Policji, w ramach wykonywanej ochrony, mogą wprowadzać, także w drodze czynności operacyjno-rozpoznawczych, współdziałając z właściwymi organami państwa, dane dotyczące świadka koronnego i jego osób najbliższych, do systemów informatycznych oraz kartotek, skorowidzów, ksiąg, wykazów i innych zbiorów ewidencyjnych organów państwowych oraz jednostek samorządu terytorialnego, innych państwowych lub komunalnych jednostek organizacyjnych oraz podmiotów niepaństwowych, realizujących zadania publiczne.

Powyżej wymienione podmioty, są obowiązane udzielać pomocy funkcjonariuszom Policji oraz współdziałającym z nimi funkcjonariuszom innych organów państwa przy wykonywaniu zadań, o których mowa w przywołanym przepisie.

Co istotne, nie popełnia przestępstwa, kto zgodnie z przepisami niniejszej ustawy poleca sporządzić, kieruje sporządzaniem, udziela pomocy w sporządzeniu, sporządza oraz zabezpiecza dokumenty lub posługuje się dokumentami zmienionymi.

CZY ŚWIADEK KORONNY MOŻE STRACIĆ STATUS ŚWIADKA KORONNEGO?

W wypadku umyślnego naruszenia przez osobę objętą ochroną zasad lub zaleceń w zakresie ochrony lub uporczywego uchylania się od wykonywania obowiązków, Komendant Centralnego Biura Śledczego Policji albo Dyrektor Generalny Służby Więziennej występuje do prokuratora prowadzącego postępowanie z wnioskiem o cofnięcie ochrony lub pomocy.

W przedmiocie wymienionego wniosku, prokurator wydaje postanowienie.

Natomiast, prokurator prowadzący postępowanie może wydać postanowienie o cofnięciu albo zakończeniu ochrony lub pomocy – z urzędu lub na wniosek osoby, której udzielono ochrony lub pomocy, po zasięgnięciu opinii Komendanta Centralnego Biura Śledczego Policji, a w wypadku- osoby odbywającej karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanej, przebywającej w zakładzie karnym lub areszcie śledczym, Dyrektora Generalnego Służby Więziennej.

Na postanowienie w przedmiocie cofnięcia albo zakończenia ochrony lub pomocy osobom, których postanowienie dotyczy, przysługuje zażalenie do prokuratora nadrzędnego.

Wydanie postanowienia o cofnięciu albo zakończeniu ochrony lub pomocy nie jest uzależnione od wydania postanowienia o umorzeniu zawieszonego postępowania wobec świadka koronnego.

JAK DORĘCZAĆ ŚWIADKOWI KORONNEMU PRZESYŁKI?

W razie zastosowania ochrony lub pomocy polegającej na zmianie miejsca pobytu lub wydaniu konkretnych dokumentów, Komendant Centralnego Biura Śledczego Policji może zobowiązać operatora pocztowego lub jego placówkę pocztową do:

1) przekazywania pod wskazany przez siebie adres przesyłek przeznaczonych dla osoby objętej ochroną;

2) doręczania przesyłek przeznaczonych dla osoby objętej ochroną za pośrednictwem osoby przez niego upoważnionej.

Komendant Centralnego Biura Śledczego Policji zapewnia niezwłoczne doręczanie przesyłek adresatowi.

PEŁNOMOCNIK DLA ŚWIADKA KORONNEGO

Komendant Centralnego Biura Śledczego Policji ustanawia, w razie stwierdzenia takiej potrzeby i za zgodą osoby objętej ochroną, pełnomocnika tej osoby; do pełnomocnika stosuje się odpowiednio przepisy regulujące postępowanie, w którym został on ustanowiony.

CZY PO UTRACIE STATUSU ŚWIADKA KORONNEGO PODEJRZANY MUSI ZWRÓCIĆ PRZYJĘTE ŚWIADCZENIA?

W razie podjęcia zawieszonego postępowania karnego albo wznowienia postępowania karnego, świadek koronny jest zobowiązany do zwrotu właściwemu organowi równowartości świadczeń otrzymanych w ramach pomocy, a jeżeli pomoc polegała na wydaniu dokumentów, również do zwrotu tych dokumentów.

Ponadto, prokurator może także zobowiązać podejrzanego, do zwrotu właściwemu organowi równowartości świadczeń otrzymanych w ramach pomocy, jeżeli prokurator nie wystąpił z wnioskiem w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego, albo sąd wydał postanowienie o odmowie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego.

Na postanowienie określone powyżej przysługuje zażalenie do sądu okręgowego właściwego dla miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego.

W razie uchylania się od obowiązku zwrotu równowartości udzielonej pomocy lub wydanych dokumentów, stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW

Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki, zakres, sposób udzielania, wykonywania, cofania oraz zakończenia ochrony i pomocy świadkowi koronnemu oraz osób mu najbliższych, mając na względzie potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa odpowiednio do rodzaju i stopnia zagrożenia oraz pomocy na poziomie co najmniej minimum socjalnego.

Obecnie obowiązujące rozporządzenie RM to: Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie udzielania ochrony i pomocy świadkom koronnym i innym uprawnionym osobom z dnia 18 października 2006 r.

TAJEMNICA PAŃSTWOWA

Ochronie zgodnie z przepisami o ochronie informacji niejawnych podlegają:

1) przebieg i treść czynności przeprowadzanych ze świadkiem koronnym do chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego;

2) okoliczności dotyczące ochrony lub pomocy świadkowi koronnemu i osobom mu najbliższym.