ZAKAZ KONTAKTOWANIA SIĘ, ZBLIŻANIA, OPUSZCZANIA MIEJSCA JAKO ŚRODEK KARNY

Zakaz kontaktowania się, zbliżania, opuszczania miejsca jako środek karny został określony w przepisie art. 41a Kodeksu karnego.

Wyróżniamy więc:

1) zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach;

2) zakaz kontaktowania się z określonymi osobami;

3) zakaz zbliżania się do określonych osób;

4) zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Z niniejszego artykułu dowiesz się:

• kiedy sąd może orzec a kiedy orzeka przedmiotowe zakazy?
• jakie są przesłanki do orzeczenia tego środka karnego?
• jakie są wymogi związane z orzeczeniem zakazu zbliżania się?
• czy możliwe jest łączenie przedmiotowych zakazów?
• jakie funkcje pełni zakaz zbliżania się i nakaz opuszczenia lokalu?
• co oznacza przestępstwo z użyciem przemocy?
• czy możliwe jest orzeczenie zakazu bez podania czasookresu jego obowiązywania?

Photo by Nadine Shaabana on Unsplash

PRZESŁANKI ORZECZENIA ZAKAZU- ART. 41A KK

§ 1. Sąd może orzec zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego lub inne przestępstwo przeciwko wolności oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym zwłaszcza przemocy wobec osoby najbliższej. Zakaz lub nakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do określonych osób – również kontrolowany w systemie dozoru elektronicznego.

§ 2. Sąd orzeka zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego. Zakaz lub nakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do określonych osób – również kontrolowany w systemie dozoru elektronicznego.

§ 3. Sąd może orzec zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu dożywotnio w razie ponownego skazania sprawcy w warunkach określonych w § 2.

§ 3a. W razie orzeczenia nakazu okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym za przestępstwa określone w rozdziałach XXV (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności) i XXVI (przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece) sąd orzeka na ten sam okres zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego.

§ 4. Orzekając zakaz zbliżania się do określonych osób, sąd wskazuje odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować.

§ 5. Orzekając nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, sąd określa termin jego wykonania.

WYMOGI ZWIĄZANE Z ORZECZENIEM ZAKAZU ZBLIŻANIA SIĘ

Zgodnie bowiem z treścią art. 41a § 1 KK sąd może m.in. orzec zakaz zbliżania się do określonych osób w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego lub inne przestępstwo przeciwko wolności oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym zwłaszcza przemocy wobec osoby najbliższej. Orzekając zakaz zbliżania się, sąd wskazuje nie tylko odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować (art. 41a § 4 KK), ale także określa czas obowiązywania nałożonego zakazu, co z kolei wynika z jednoznacznej treści art. 43 § 1 KK, że zakazy wymienione w art. 39 pkt 2–2b i 3 KK orzeka się w latach, od roku do lat 15.

(III KK 105/21 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 30-04-2021)

OBOWIĄZEK ORZECZENIA ZAKAZU ZBLIŻANIA SIĘ DO OSOBY POKRZYWDZONEJ W SYTUACJI ORZECZENIA NAKAZU OPUSZCZENIA LOKALU

Stosując środek karny w postaci nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, sąd jest zobowiązany, bo wymaga tego art. 41a § 3a KK, zastosować wobec oskarżonego na ten sam okres także środek karny, polegający na zakazie zbliżania się do pokrzywdzonej.

(I KK 9/21 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 18-05-2021)

ORZEKANIE ZAKAZU ZBLIŻANIA SIĘ DO POKRZYWDZONEJ, Z KTÓRĄ SKAZANY MA WSPÓLNE DZIECKO

Wymierzenie środka karnego w postaci zakazu zbliżania się do pokrzywdzonej sąd winien poprzedzić właściwą oceną i uwzględnieniem wszystkich okoliczności skutkujących orzeczeniem takiego środka. Orzekając zakaz zbliżania się oskarżonego do pokrzywdzonej, sąd w istocie uniemożliwił oskarżonemu realizację kontaktów z córką, poprzez odbieranie jej i odprowadzanie do pokrzywdzonej. Niewątpliwie orzeczenie tego środka miało na celu aspekt wychowawczy i prewencyjny, tym niemniej nie można zapominać, że strony mają wspólne małoletnie dziecko, a o sposobie ustalenia kontaktów ojca z małoletnią orzeknie sąd cywilny w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie o separację.

(VI Ka 1622/17 – wyrok SO Warszawa-Praga z dnia 09-11-2018)

ŚRODEK KARNY W POSTACI ZAKAZU ZBLIŻANIA JAKO WŁAŚCIWE ZABEZPIECZENIE POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA POKRZYWDZONEJ

Orzeczony w zaskarżonym wyroku środek karny uzupełnia cele, jakie ma do spełnienia kara pozbawienia wolności, gdyż w sposób prawidłowy zabezpiecza pokrzywdzoną przed kontaktem z oskarżonym i nie jest niewspółmiernie długi, przy uwzględnieniu krzywdy jaką pokrzywdzone dziecko doznało ze strony swego wujka, który nie tylko godził w jej wolność seksualną, ale jednocześnie naruszył jej poczucie bezpieczeństwa, jakiego miała ona prawo oczekiwać ze strony najbliższych, zwłaszcza we własnym domu rodzinnym. Przestępstwo popełnione przez oskarżonego wyrządziło przede wszystkim szkodę w psychice dziecka, w związku z czym – przy stosunkowo niedługim, przez pryzmat ustawowych granic, okresie izolacji oskarżonego – orzeczony na okres 10 lat środek karny umożliwi pokrzywdzonej zminimalizowanie skutków tego czynu, gdy nie będzie ona w tym czasie narażona na kontakt z oskarżonym, a przez to na odżywanie przykrych doświadczeń, do czasu osiągnięcia dorosłości i trwałego ukształtowania psychiki.

(II AKa 394/17 – wyrok SA Katowice z dnia 30-11-2017)

FUNKCJE NAKAZU OKRESOWEGO OPUSZCZENIA LOKALU DLA SPRAWCY PRZEMOCY DOMOWEJ

Środek karny w postaci nakazu okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzoną realizuje przede wszystkim funkcję indywidualnoprewencyjną, przez to, że uniemożliwia, a przynajmniej w znacznym stopniu utrudnia oskarżonemu ponowne popełnienie przestępstwa. Istotna jest również jego funkcja karząca, polegająca na wyrządzeniu skazanemu dolegliwości, w postaci czasowego pozbawienia go prawa do korzystania z lokalu.

Sposób reagowania państwa na przemoc domową powinien być kształtowany przez jasne stwierdzenie, kto jest sprawcą – przestępcą, a kto ofiarą. Państwowa reakcja musi być jednoznaczna, demonstrująca zwracanie się przeciwko sprawcy, a nie przeciwko ofierze czynu. Konsekwencje prawne i społeczne przemocy w rodzinie powinien ponosić jej sprawca. Państwo nie powinno pozwalać na sytuację, w której sprawca przemocy zostaje w domu, a ofiara wraz z dziećmi ucieka przed nim, w obawie o własne zdrowie i życie, do rodziny, znajomych, do schroniska lub na dworzec. Powinno zapobiegać sytuacji, w której sprawca ogranicza ofierze możliwość korzystania ze wspólnej własności. Niedopuszczalne jest realizowanie praw konstytucyjnych przez jedną część społeczeństwa kosztem drugiej.

(XVII Ka 1164/17 – wyrok SO Poznań z dnia 23-11-2017)

PRZESTĘPSTWO Z UŻYCIEM PRZEMOCY

Przestępstwem z użyciem przemocy w rozumieniu art. 41a § 1 KK jest każde przestępstwo, które faktycznie popełnione zostało z użyciem przemocy, przy czym użyte w tym przepisie słowo „przemoc” obejmuje zarówno przemoc fizyczną, jak i psychiczną.

(I KZP 7/20 – uchwała SN – Izba Karna z dnia 31-03-2021)

ORZECZENIE ZAKAZU ZBLIŻANIA SIĘ PRZEZ SKAZANEGO DO POKRZYWDZONEJ BEZ PODANIA CZASOOKRESU OBOWIĄZYWANIA ZAKAZU

Zgodnie z treścią art. 43 § 1 KK jeżeli ustawa nie stanowi inaczej zakazy wymienione między innymi w art. 39 pkt 2b KK orzeka się w latach, od roku do lat 15. Orzeczenie zakazu zbliżania się przez skazanego do pokrzywdzonej na odległość 100 metrów bez podania czasookresu, w którym zakaz ten ma obowiązywać jest rażącym naruszeniem prawa, mającym istotny wpływ na treść orzeczenia, uniemożliwiającym prawidłowe jego wykonanie.

(III KK 159/18 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 10-05-2018)