NAWET 12 LAT WIĘZIENIA ZA ZNĘCANIE SIĘ NAD OSOBĄ NAJBLIŻSZĄ

Sprawy o znęcanie się fizyczne lub psychiczne są bardzo powszechne, nie wspominając już o tym, jak często występują zaraz obok spraw rozwodowych. Są również jednym z tych rodzajów spraw, którymi zajmuje się moja Kancelaria.

Niniejszy artykuł odpowie więc na następujące pytania:

  • na czym polega przestępstwo znęcania?
  • jaka kara za nie grozi?
  • czym jest stosunek zależności od sprawcy?
  • co w sytuacji wzajemnego znęcania się?
  • czy nakazy i zakazy mogą stanowić przestępstwo znęcania się?
  • czy podejmowanie obrony unicestwia wystąpienia przedmiotowego przestępstwa?
  • jakie znaczenie ma wyrok rozwodowy w sprawie o znęcanie się?

 

Photo by Amber Kipp on Unsplash

PRZESTĘPSTWO ZNĘCANIA SIĘ

Przepis art. 207 Kodeksu karnego stanowi, że:

1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

1a. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą nieporadną ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

2. Jeżeli czyn określony w § 1 lub 1a połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1-2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

NA CZYM POLEGA PRZESTĘPSTWO ZNĘCANIA SIĘ?

Znęcanie polega z reguły na zadawaniu bólu fizycznego lub na działaniu powodującym cierpienia psychiczne ofiary, powtarzającym się albo jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – II Wydział Karny z dnia 3 marca 2016 r., II AKa 1/16).

Zadawanie cierpień moralnych, psychicznych osobie pokrzywdzonej w celu jej udręczenia, poniżenia lub dokuczenia albo wyrządzenia jej innej przykrości, bez względu na rodzaj pobudek nie będzie stanowiło „znęcania się” w rozumieniu art. 207 § 1 KK skoro nie miały one charakteru działań „dotkliwych” i „ponad miarę”, a więc swą intensywnością wykraczających poza granice zwyczajnego naruszenia nietykalności fizycznej, znieważenia, poniżenia, czy innego naruszenia czci pokrzywdzonego. Co więcej przestępstwo znęcania zostało w Kodeksie karnym skonstruowane jako wielodziałaniowe. W takiej podstawowej postaci, że swojej istoty zakłada powtarzanie przez sprawcę pewnych przedziałach czasu zachowań skierowanych wobec pokrzywdzonego. Poza szczególnymi przypadkami dopiero suma tych zachowań decyduje o wyczerpaniu znamion przestępstwa z art. 207 § 1 KK. Decydujące znaczenie powinna mieć ocena sposobu podjętego wobec określonej osoby, w konkretnych okolicznościach faktycznych, działania, polegającego na zadaniu pokrzywdzonemu, wykraczających ponad miarę wynikającą z samego faktu pozbawienia wolności, dodatkowych cierpień fizycznych lub psychicznych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – II Wydział Karny z dnia 2 kwietnia 2013 r., II AKa 399/12).

STOSUNEK ZALEŻNOŚCI OD SPRAWCY

Stosunek zależności od sprawcy zachodzi wówczas, gdy pokrzywdzony nie jest zdolny z własnej woli przeciwstawić się znęcaniu i znosi je z obawy przed pogorszeniem swoich dotychczasowych warunków życiowych (np. utratą pracy, środków utrzymania, mieszkania, rozłąką lub zerwaniem współżycia ze sprawcą). Stosunek tego rodzaju może istnieć z mocy prawa (np. w razie ustanowienia opieki lub umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej) albo na podstawie umowy (np. między pracodawcą a pracownikiem, najemcą lokalu a wynajmującym itp.). Może także wynikać z sytuacji faktycznej, stwarzającej dla sprawcy sposobność znęcania się przy wykorzystaniu nad ofiarą przewagi, jaką mu daje łącząca ich więź materialna, osobista lub uczuciowa. Taka sytuacja może w szczególności zachodzić w związku opartym na wspólnym pożyciu, funkcjonującym na tych samych zasadach jak formalnie założona rodzina, a także – co istotne z punktu widzenia niniejszej sprawy – fakt wspólnego zamieszkania i wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi dziećmi przez rozwiedzionych małżonków (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 23 lutego 2016 r., III KK 262/15).

Natomiast, skoro pokrzywdzonej i oskarżonych nie łączy ani stosunek pokrewieństwa, ani powinowactwa, są dla siebie osobami obcymi, zamieszkują w oddzielnych, samodzielnych częściach domu, prowadzą oddzielne gospodarstwa domowe, zaś pokrzywdzona nie jest i nie była w żaden sposób uzależniona od oskarżonych, ani prawnie, ani emocjonalnie, ani też finansowo, to nie można uznać, że zależność pomiędzy nimi ma charakter zależności, o jakiej mówi przepis art. 207 § 1 KK (wyrok Sądu Okręgowego w Zamościu z dnia 13 czerwca 2013 r., II Ka 430/13).

WZAJEMNE ZNĘCANIE SIĘ JAKO OKOLICZNOŚĆ WYKLUCZAJĄCA ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA

Nie jest możliwe przyjęcie przestępstwa znęcania się w sytuacji, gdy między osobą oskarżoną a pokrzywdzoną dochodzi do wzajemnego znęcania się (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – II Wydział Karny z dnia 26 września 2017 r., II AKa 142/17).

„SYSTEM ZAKAZÓW I NAKAZÓW” W KONTEKŚCIE ZNAMION PRZESTĘPSTWA ZNĘCANIA SIĘ

„System zakazów i nakazów” jak np. ograniczenie kontaktów z rówieśnikami i rodziną, ograniczenie dostępu do jedzenia, słodyczy i telewizji może mieścić się w pojęciu znęcania psychicznego (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 15 kwietnia 2010 r., IV KK 36/10).

SPROWADZANIE DO WSPÓLNEGO DOMU OBCYCH KOBIET JAKO FORMA DOKUCZANIA RODZINIE

Sprowadzanie do wspólnego domu obcych kobiet, pozostających tam w godzinach nocnych, można uznać za formę szczególnego dokuczania żonie i córkom (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 2 sierpnia 2017 r. II KK 133/17).

ORGANIZOWANIE LIBACJI ALKOHOLOWYCH I UTRUDNIANIE WYPOCZYNKU A ZNĘCANIE SIĘ

Fakt nadużywania przez oskarżonego alkoholu, organizowanie w mieszkaniu libacji alkoholowych, czy też zanieczyszczanie mieszkania nie może uchodzić za jeden z elementów przestępstwa znęcania. Zachowania te nie stanowiły aktów agresji skierowanej przeciwko pokrzywdzonemu, lecz były przejawami stylu życia oskarżonego jako osoby uzależnionej od alkoholu. Jakkolwiek może on być oceniany negatywnie, budzić dezaprobatę pokrzywdzonego i być uciążliwy dla otoczenia, to jednak nie podlega penalizacji. Prawdą jest, że zachowanie oskarżonego utrudniało pokrzywdzonemu wypoczynek, stanowiło przeszkodę w zapraszaniu do mieszkania znajomych, ale trudno byłoby to uznać za znęcanie się w rozumieniu art. 207 § 1 KK. Nie wydaje się zresztą, aby te skutki zachowania oskarżonego były wyjątkowo uciążliwe dla pokrzywdzonego, jeżeli z własnej woli decydował się na wspólne zamieszkiwanie z nim. Nie sposób zgodzić się ze stwierdzeniem Sądu Okręgowego, że pokrzywdzony, nie mając żadnych możliwości zmiany swojej sytuacji, był zmuszony wbrew swojej woli znosić zachowanie oskarżonego. Pozostając w zgodzie z zasadami doświadczenia życiowego, trudno byłoby dowieść, że pokrzywdzony, który jest młodym, sprawnym mężczyzną, zatrudnionym na kopalni, pracującym tylko na swoje utrzymanie, nie miał możliwości wyprowadzenia się z mieszkania oskarżonego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach – II Wydział Karny z dnia 25 października 2012 r., II AKa 394/12).

PODEJMOWANIE DZIAŁAŃ OBRONNYCH PRZEZ POKRZYWDZONYCH A ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPRAWCY PRZEMOCY

W odniesieniu do czynu z art. 207 § 1 KK – sąd odwoławczy zwrócił uwagę na podejmowanie działań obronnych przez synów oskarżonego – w celu odparcia ataków z jego strony – co uniemożliwiło przypisanie mu fizycznego znęcania się nad nimi. Miał też w polu uwagi zachowanie pokrzywdzonej, albowiem nie ukrywała ona, że wcześniej miały miejsce sytuacje, w których nie mogła powstrzymać agresji oskarżonego inaczej, jak używając siły. Tego rodzaju incydentalne zachowania nie odpowiadały jednak – czasookresem ani natężeniem – działaniu oskarżonego. Pokrzywdzona nie inicjowała tempore criminis zachowań agresywnych o intensywności porównywalnej z przemocą, której dopuszczał się oskarżony, tylko działania obronne. Nieuprawnione więc i gołosłowne są sugestie o „wzajemności” przemocy (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 9 grudnia 2016 r., IV KK 404/16).

ZNACZENIE WYROKU ROZWODOWEGO W SPRAWIE O ZNĘCANIE SIĘ

Fakt, że sąd cywilny stwierdził, iż pokrzywdzona nie wykazała aby mąż znęcał się nad nią przez wiele lat – mimo że o tym w procesie o rozwód wyjaśniała, nie przeczy możliwości dokonania takich ustaleń przez sąd karny, który zgodnie z zasadą samodzielności jurysdykcyjnej sam dokonuje oceny dowodów i ustaleń faktycznych (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 30 stycznia 2018 r., IV KK 477/17).