ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA ZA BŁĄD MEDYCZNY

W ostatnim czasie bardzo dużo mówi się o odpowiedzialności karnej lekarzy i personelu medycznego za błąd medyczny. Póki jej nie wyłączono ze względu na pandemię COVID-19, przedstawię Ci jak wyglądają takie sprawy w praktyce orzeczniczej.

Z niniejszego artykułu dowiesz się:

• kiedy lekarz ponosi odpowiedzialność karną za błąd medyczny?
• jak kształtuje się odpowiedzialność lekarza za popełnienie błędu diagnostycznego?
• kiedy lekarz podlega odpowiedzialności karnej z art. 160 § 2 KK (narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo)?
• czy lekarz podlega odpowiedzialności karnej za błędy w dokumentacji medycznej?
• czy lekarz odpowiada za powikłania?
• czy pielęgniarka odpowiada za błąd medyczny?

 

 

ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA BŁĄD MEDYCZNY

Lekarz może odpowiadać karnie za przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu pacjenta w związku z zabiegiem leczniczym (rozumianym w szerokim znaczeniu tego pojęcia, tzn. obejmującym diagnozę, terapię i profilaktykę chorób) tylko w razie zawinionego błędu sztuki lekarskiej.

Ustalenie błędu w sztuce lekarskiej zależy od odpowiedzi na pytanie, czy postępowanie lekarza w konkretnej sytuacji i z uwzględnieniem całokształtu okoliczności istniejących w chwili zabiegu, a zwłaszcza tych danych, którymi wówczas dysponował albo mógł dysponować, zgodne było z wymaganiami aktualnej wiedzy i nauki medycznej oraz powszechnie przyjętej praktyki lekarskiej.

Podobnie muszą być brane pod uwagę wszystkie realia określonego przypadku przy rozstrzyganiu o winie lekarza (w jakiejkolwiek jej postaci), polegającym na odtworzeniu rzeczywistego wewnętrznego procesu motywacyjnego na podstawie faktów zewnętrznych i właściwości osobistych sprawcy.

(Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 8 września 1973 r., I KR 116/72)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ LEKARZA ZA POPEŁNIENIE BŁĘDU DIAGNOSTYCZNEGO

Popełnienie błędu diagnostycznego i nierozpoznanie niebezpieczeństwa, nie zwolni lekarza, będącego gwarantem zdrowia i życia pacjenta, od odpowiedzialności za negatywny skutek, jeżeli taki wystąpi i spełnione zostaną pozostałe warunki tej odpowiedzialności. O błędzie diagnostycznym można jednak mówić dopiero wówczas, gdy naruszony został obowiązujący w danym momencie standard czynności diagnostycznych.

Na lekarzu – członku zespołu ratunkowego – ciążą obowiązki gwaranta w zakresie zapobiegania bezpośredniemu niebezpieczeństwu wystąpienia skutków określonych w art. 160 § 1 KK. Obowiązki te aktualizują się w momencie wystąpienia niebezpieczeństwa, przy czym musi być ono obiektywnie rozpoznawalne ex ante. Obejmują one przeprowadzenie czynności diagnostycznych, pozwalających lekarzowi na ustalenie, czy występuje zagrożenia dla życia lub zdrowia pacjenta oraz podjęcie stosownych czynności terapeutycznych, zmniejszających owo zagrożenie, o ile obiektywnie to jest możliwe.

(Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 6 października 2016 r., V KK 94/16)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ LEKARZA – GWARANTA ZA NARAŻENIE CZŁOWIEKA NA BEZPOŚREDNIE NIEBEZPIECZEŃSTWO UTRATY ŻYCIA ALBO CIĘŻKIEGO USZCZERBKU NA ZDROWIU

W kontekście odpowiedzialności karnej z art. 160 § 2 KK, lekarz obowiązany jest podjąć wszelkie możliwe czynności diagnostyczno-terapeutyczne, jakie tylko w danej chwili i warunkach są możliwie i jakie wynikają z aktualnego stanu wiedzy medycznej, gdy tylko ich zaniechanie narażałoby człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu i nie ma przy tym znaczenia to, czy pacjent wskutek błędu w sztuce lekarskiej zmarł albo doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Innymi słowy, lekarz obowiązany jest bronić ludzkiego życia i zdrowia gdy tylko są one zagrożone i jego odpowiedzialności nie uchyla sam fakt, że nawet gdyby postępował prawidłowo, to i tak nie dałoby się wykluczyć, że pacjent by zmarł albo doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Lekarz – gwarant poniesie odpowiedzialność karną z art. 160 § 2 lub § 3 KK, gdy swoim zachowaniem zdynamizował bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku dla zdrowia u osoby, wobec której występował w roli gwaranta nienastąpienia skutku. Warunek natomiast odpowiedzialności karnej lekarza – gwaranta z art. 160 § 2 i 3 KK w postaci obiektywnego przypisania mu skutku będzie spełniony, gdy zostanie ustalone, że pożądane zachowanie, stanowiące realizację ciążącego na lekarzu obowiązku, zapobiegłoby realnemu narażeniu człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Tak więc nie ulega wątpliwości, że owym skutkiem jest narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, a nie dopiero stan, w którym życie albo zdrowie ludzkie jest już zagrożone.

Skoro skutkiem przestępstwa jest samo „narażenie” na niebezpieczeństwo (czyli sprowadzenie już samej możliwości wystąpienia określonych niebezpiecznych dla zdrowia lub życia następstw), to odpowiedzialności karnej z art. 160 KK podlega lekarz gwarant, który w wyniku zaniechania udzielenia właściwego świadczenia zdrowotnego zdynamizował swą bezczynnością przebieg i rozwój procesów chorobowych u pacjenta w ten sposób, że zaczęły one bezpośrednio zagrażać jego życiu i zdrowia.

(Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 21 sierpnia 2012 r., IV KK 42/12)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ LEKARZA ZA BŁĘDY W DOKUMENTACJI MEDYCZNEJ

Błędy w zakresie wpisów w książęce zdrowia pacjenta mogą ewentualnie skutkować poważniejszymi następstwami, w sytuacji gdy chory stosuje się do zawartych w nich wskazań w zakresie dalszego toku leczenia i nie dokonuje ich weryfikacji poprzez korzystanie z pomocy medycznej innych lekarzy.

Ani natłok obowiązków, ani też pośpiech nie mogą w żadnym razie stanowić o braku winy ze strony lekarza, który jest z mocy przepisów zobowiązany do realizacji właściwego nadzoru nad osobą asystującą lekarzowi przy wypełnianiu dokumentacji medycznej w jego imieniu.

(Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 24 października 2018 r., I KK 5/18)

USZKODZENIE CIAŁA LUB ROZSTRÓJ ZDROWIA STANOWIĄCE POWIKŁANIE ZWIĄZANE ZE ŚWIADCZENIEM ZDROWOTNYM

Uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia stanowiące powikłanie związane ze świadczeniem zdrowotnym może być uznane za następstwo nieudzielenia należytej informacji o tym powikłaniu tylko wtedy, gdy są wystarczające podstawy do przyjęcia, że w razie udzielenia należytej informacji pacjent odmówiłby zgody na udzielenie tego świadczenia.

(Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 19 czerwca 2019 r., II CSK 279/18)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PIELĘGNIARKI

Do przyjęcia kwalifikacji z art. 156 § 2 KK dochodzi, gdy sprawca nie mając zamiaru spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, powoduje go na skutek niezachowania ostrożności, wymaganej w danych okolicznościach, mimo przewidywania przez sprawcę możliwości spowodowania takiego skutku. Niewątpliwie pielęgniarka instrumentująca przy operacji powinna była przewidzieć, że pozostawienie chusty chirurgicznej w ciele pacjentki spowoduje poważne zagrożenie dla jej zdrowia, a nawet życia.

(Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z dnia 11 grudnia 2018 r., V ACa 1493/17)