ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA ZA SPOWODOWANIE WYPADKU KOMUNIKACYJNEGO

Kodeks karny w art. 177 przewiduje odpowiedzialność karną za wypadek komunikacyjny.

Z niniejszego artykułu dowiesz się:

  • jaka kara grozi na spowodowanie wypadku drogowego?
  • kiedy sprawca ponosi odpowiedzialność za ten czyn?
  • w jaki sposób ustalany jest stopień winy sprawcy?
  • czym jest naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym?
  • na czym polega zachowanie szczególnej ostrożności przez kierowcę?
  • na czym polega zasada ograniczonego zaufania?
  • czy kierowca pojazdu uprzywilejowanego ma obowiązek zachowania szczególnej ostrożności?
  • czym jest prędkość bezpieczna?
  • czy prowadzenie pojazdu z prędkością nadmierną charakteryzuje się umyślnością?
  • jakie są obowiązki kierowcy wyprzedzającego?
  • jakie okoliczności mogą pomniejszać winę oskarżonego?
  • czy możliwe jest przyczynienie się pokrzywdzonego?
  • co w sytuacji wtargnięcia pieszego na przejście dla pieszych?
  • co w sytuacji powierzenia samochodu osobie nie posiadającej uprawnień?
  • czy pasażer może być sprawcą wypadku?
  • czy kursant ponosi odpowiedzialność za spowodowanie wypadku?
  • czy sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów w sytuacji spowodowania wypadku drogowego?

 

ART. 177 KK:

§ 1. Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§2. Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§3. Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na jej wniosek”.

KONCEPCJA OBIEKTYWNEGO PRZYPISANIA SKUTKU

Spowodowanie skutku, o jakim mowa w art. 177 KK, może być tylko wtedy obiektywnie przypisane sprawcy, gdy urzeczywistnia się w nim niebezpieczeństwo, któremu zapobiec miałoby przestrzeganie naruszonego obowiązku ostrożności. Wskazana tutaj koncepcja obiektywnego przypisania opiera się więc na założeniu, że sprawcy można obiektywnie przypisać skutek tylko wtedy, gdy jego zachowanie stwarzało lub istotnie zwiększyło prawnie nieakceptowane zagrożenie (ryzyko) dla dobra prawnego, jakim w tym przypadku jest bezpieczeństwo w komunikacji, a którego to zagrożenia by nie było, gdyby sprawca przestrzegał zasad obowiązujących w ruchu drogowym.

(IX Ka 1565/18 – wyrok SO Kielce z dnia 28-02-2019)

USTALENIE STOPNIA WINY JAKO ELEMENT ISTOTNY DLA ROZSTRZYGANIA O SPOWODOWANIU WYPADKU KOMUNIKACYJNEGO

Istotą występku z art. 177 § 1 KK jest naruszenie, chociażby nieumyślne, zasad bezpieczeństwa w określonej sferze ruchu i spowodowanie wypadku, w którym inna osoba odnosi obrażenia ciała określone w art. 157 § 1 KK. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że ustalenie rodzaju naruszonych zasad bezpieczeństwa oraz kwestii, czy do ich naruszenia doszło umyślnie czy nieumyślnie, może mieć zasadnicze znaczenie z punktu widzenia oceny stopnia zawinienia sprawcy, a w konsekwencji rzutować może na rozstrzygnięcie o karze.

(II KK 446/17 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 24-04-2018)

BADANIE PODSTAW ODPOWIEDZIALNOŚCI SPRAWCY WYPADKU

W sytuacji ustalenia, jakie zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym faktycznie naruszył oskarżony oraz jaki jest związek przyczynowo- skutkowy między tymi naruszeniami a zaistniałym wypadkiem, badając normatywne podstawy odpowiedzialności oskarżonego, sąd winien również rozstrzygnąć, czy naruszenie zasad doprowadziło do istotnego zwiększenia prawnie nieakceptowanego niebezpieczeństwa dla dobra prawnego chronionego przez art. 177 § 2 KK, którym jest życie i zdrowie osób uczestniczących w ruchu drogowym.

(IV KK 374/17 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 21-06-2018)

POJĘCIE NARUSZENIA ZASAD BEZPIECZEŃSTWA W RUCHU LĄDOWYM

Przez naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym należy rozumieć reguły zawarte w przepisach określających porządek poruszania się na szlakach komunikacyjnych i zachowanie się w typowych dla ruchu sytuacjach lub wyrażone przez przyjęte oznakowanie, oświetlenie i sygnalizację, a także reguły nieskodyfikowane w sposób szczegółowy, a wynikające z przepisów oraz istoty bezpieczeństwa w ruchu, które muszą znaleźć wszędzie zastosowanie tam, gdzie nie ma sprecyzowanego przepisu. W ramach skodyfikowanych zasad bezpieczeństwa do najważniejszych należą: zasada ograniczonego zaufania, bezpiecznej prędkości oraz ostrożności.

(IV Ka 80/18 – wyrok SO Piotrków Trybunalski z dnia 16-02-2018)

ZACHOWANIE SZCZEGÓLNEJ OSTROŻNOŚCI PRZEZ KIEROWCĘ

W świetle art. 26 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym obowiązek zachowania szczególnej ostrożności – w pierwszej kolejności należytej obserwacji – ciąży na kierowcy od chwili, gdy zbliża się do przejścia. Oznacza to, że kierujący pojazdem winien zwiększyć uwagę nie tylko co do zachowania pieszych znajdujących się na przejściu, ale także przed przejściem dla pieszych lub w jego najbliższej okolicy.

(VI Ka 373/19 – wyrok SO Gliwice z dnia 12-07-2019).

ZASADA OGRANICZONEGO ZAUFANIA

Przepisy Prawa o ruchu drogowym poprzez zasadę ograniczonego zaufania nie zwalniają od odpowiedzialności za skutki naruszenia zasad ostrożności w ruchu drogowym kierowcy, który dopuścił się nieostrożności wtórnej z tego powodu, że inny użytkownik drogi zachował się pierwotnie nieostrożnie i spowodował niebezpieczną sytuację, przeciwnie – zasada ta zwalnia kierowcę od odpowiedzialności tylko wtedy, jeśli sam przestrzegał on zasad ostrożności i zrobił wszystko co możliwe w danej sytuacji, by tej niebezpiecznej sytuacji przeciwdziałać.

Odpowiedzialność za „spowodowanie” wypadku w rozumieniu art. 177 KK (czy też – co należy dodać – spowodowanie skutku w postaci zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym z art. 86 § 1 KW) nie ogranicza się jedynie do sprawców wyłącznie winnych lub w przeważającej mierze odpowiadających za dojście do wypadku, lecz rozciąga się także na te osoby, które naruszyły zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym, gdy istnieje związek przyczynowy między tym naruszeniem a wypadkiem i można postawić im zarzut nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach.

(II Ka 432/15 – wyrok SO Zamość z dnia 09-07-2015)

OBOWIĄZEK KIERUJĄCEGO OBSERWACJI PRZEDPOLA JAZDY

Skoro oskarżony nie widział przejścia dla pieszych oraz pokrzywdzonego, to powinien zmniejszyć prędkość swojego pojazdu, tak, aby pojazd jadący równolegle oddalając się, odsłonił mu widoczność. Elementarnym obowiązkiem każdego kierującego, bez względu na dodatkowe zaostrzenia wynikające np. z przejeżdżania przez skrzyżowanie czy zbliżania się do przejścia dla pieszych, jest bowiem obserwacja przedpola jazdy, tak by móc reagować na ewentualne zagrożenie. Konsekwencją tego jest, iż jeśli kierującemu cokolwiek tę obserwację utrudnia – np. jadący obok pojazd, bez względu na to, czy jest to auto osobowe, czy ciężarowe, to ma on obowiązek zająć taką pozycję względem innych uczestników ruchu, by odzyskać możliwość samodzielnej oceny sytuacji na drodze. Kierujący nigdy natomiast nie może się zasłaniać tym, że „liczy” na reakcję innych uczestników ruchu, którzy np. przyhamują czy wykonają jakiś inny manewr, stanowiący czytelny sygnał dla pozostałych kierowców, że na drodze jest jakieś zagrożenie. Także i to, że inni uczestnicy ruchu jadą nieprawidłowo, np. nie zwalniając w miejscach niebezpiecznych czy błędnie reagując na zagrożenia, w żaden sposób nie zwalnia oskarżonego z własnej odpowiedzialności za swoje błędy i zaniechania – a takim było właśnie dobrowolne pozbawienie się możliwości prawidłowej obserwacji sytuacji na jezdni.

(IV Ka 581/18 – wyrok SO Poznań z dnia 05-07-2018)

OBOWIĄZEK KIEROWCY POJAZDU UPRZYWILEJOWANEGO ZACHOWANIA SZCZEGÓLNEJ OSTROŻNOŚCI

Przepis art. 53 ustawy Prawo o ruchu drogowym nie zwalnia kierowcy pojazdu uprzywilejowanego od obowiązku zachowania szczególnej ostrożności – powołany przepis daje kierowcy takiemu swoistą „dyspensę” na niestosowanie się do przepisów tam wskazanych, pod warunkiem jednak zachowania szczególnej ostrożności i upewnienia się, że nie stworzy to zagrożenia dla innych uczestników ruchu. Innymi słowy – przepis art. 53 ustawy Prawo o ruchu drogowym koresponduje wprost z przepisem art. 9 tej samej ustawy, statuującym nakaz, by inni uczestnicy ruchu ustąpili pierwszeństwa pojazdowi uprzywilejowanemu, jednocześnie jednak przepisy te w żadnym razie nie działają na zasadzie swoistego „automatyzmu”. W sytuacji bowiem, gdy uczestnik ruchu nie zastosuje się do dyrektywy płynącej z art. 9 ustawy Prawo o ruchu drogowym, kierującego pojazdem uprzywilejowanym obowiązują wszystkie pozostałe zasady ruch drogowy regulujące, w szczególności zaś zasada szczególnej ostrożności tam, gdzie zwiększony stopień ostrożności jest konieczny, a także nakaz ustąpienia pierwszeństwa pieszemu, znajdującemu się na przejściu, stosownie do treści art. 26 ust. 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym.

(III K 666/17 – wyrok SR Warszawa-Mokotów z dnia 24-01-2019)

NAKAZ ZACHOWANIA PRĘDKOŚCI BEZPIECZNEJ

Prędkość bezpieczna w rozumieniu art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym to prędkość sytuacyjna, mającą zapewniać kierującemu panowanie nad pojazdem, z uwzględnieniem warunków, w jakich ruch się odbywa, a w szczególności: rzeźby terenu, stanu i widoczności drogi, stanu i ładunku pojazdu, warunków atmosferycznych i natężenia ruchu. W przypadku kierującego pojazdem uprzywilejowanym warunki te wyznacza również możliwość niestosowania się do przepisów o ruchu pojazdów, zatrzymaniu i postoju oraz znaków i sygnałów drogowych, której pozostali uczestnicy ruchu drogowego powinni mieć świadomość i którą powinni uwzględniać w swoich zachowaniach. Konieczność zachowania przez kierującego pojazdem uprzywilejowanym w takiej sytuacji prędkości bezpiecznej wynika z obowiązku zachowania szczególnej ostrożności, która zgodnie z ustawową definicją jest ostrożnością polegającą na zwiększeniu uwagi i dostosowaniu zachowania uczestnika ruchu do warunków i sytuacji zmieniających się na drodze, w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie.

(II KK 230/18 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 19-09-2019)

DOMNIEMANIE UMYŚLNOŚCI NARUSZENIA ZASADY BEZPIECZEŃSTWA W RUCHU DROGOWYM POLEGAJĄCEJ NA PROWADZENIU POJAZDU Z NADMIERNĄ PRĘDKOŚCIĄ

Naruszenie zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym, polegające na prowadzeniu pojazdu z nadmierną prędkością, nieomal zawsze ma charakter umyślny. Wybór prędkości z jaką porusza się kierowany przez kierowcę pojazd właściwie zawsze zależy przecież od jego decyzji. To kierujący pojazdem musi podjąć decyzję o przyspieszeniu albo zwolnieniu do danej prędkości, a następnie wykonać ją fizycznie. Zupełnie wyjątkową jest sytuacja, kiedy kierowca nie ma wpływu na prędkość z jaką porusza się kierowany przez niego pojazd. Są to na ogół przypadki związane z uszkodzeniem pojazdu i wadliwym funkcjonowaniem jego mechanizmów.

(III KK 367/16 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 27-02-2017)

OBOWIĄZKI KIEROWCÓW ZWIĄZANE Z WYPRZEDZANIEM I ZMIANĄ KIERUNKU JAZDY W LEWO

Kierowca pojazdu wyprzedzającego, przed rozpoczęciem manewru wyprzedzania, musi brać pod uwagę istniejącą sytuację na drodze i dopiero po jej rozeznaniu i upewnieniu się, że istnieją ku temu warunki, może przystąpić do wyprzedzania. Jest on zobligowany do zachowania szczególnej ostrożności (art. 24 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym ), a w zakres tego pojęcia wchodzi nie tylko czujna obserwacja sygnałów dawanych przez kierowcę pojazdu wyprzedzanego (kierunkowskazów, światła „stop”), ale także baczna obserwacja ruchów pojazdu wyprzedzanego, wskazujących na nie sygnalizowany, z jakichkolwiek powodów, zamiar kierowcy pojazdu wyprzedzanego dokonania pojazdem manewrów uniemożliwiających wyprzedzanie. Jeżeli kierowca samochodu wyprzedzanego, zamiast zjechać ku prawej krawędzi jezdni, kieruje swój pojazd ku środkowi jezdni, to manewr ten stanowi zupełnie oczywisty i wystarczający znak – bez względu na jakiekolwiek sygnały świetlne czy dźwiękowe – że brak jest dla kierowcy pojazdu wyprzedzającego dostatecznych warunków do kontynuowania wyprzedzania.

Wymóg zachowania szczególnej ostrożności, określony w art. 22 ust. 1 Prawa o ruchu drogowym, przez zmieniającego kierunek jazdy w lewo, nie obejmuje obowiązku upewnienia się w chwili wykonywania tego manewru, czy nie zajeżdża on drogi nieprawidłowo (z lewej strony) wyprzedzającemu go.

(IV Ka 104/14 – wyrok SO Bydgoszcz z dnia 26-03-2014)

OKOLICZNOŚCI POMNIEJSZAJĄCE WINĘ OSKARŻONEGO O SPOWODOWANIE WYPADKU LUB KATASTROFY W RUCHU LĄDOWYM

Okolicznościami pomniejszającymi winę oskarżonego o spowodowanie wypadku lub katastrofy w ruchu lądowym mogą być: fakt, że sprawca nie naruszył jednej z kardynalnych zasad prawa o ruchu drogowym, jaką jest niedostosowanie prędkości do warunków ruchowo – drogowych, przyczynienie się kierowcy innego pojazdu do powstania zdarzenia, a także okoliczności zdarzenia (jak w tym wypadku fakt, że naczepa pojazdu kierowanego przez oskarżonego zahaczyła o końcówkę innego pojazdu tylnym lewym narożem na wysokości trzeciej osi, a trwało to około 3 sekund).

(II AKa 86/12 – wyrok SA Rzeszów z dnia 06-09-2012)

WSPÓŁPRZYCZYNIENIE SIĘ POKRZYWDZONEGO

Ocena prawidłowości zachowania pokrzywdzonego ma bardzo istotne znaczenie w perspektywie odpowiedzialności karnej oskarżonego, bowiem niekiedy współprzyczynienie się innej osoby (w tym pokrzywdzonego) do wypadku komunikacyjnego może mieć tak istotne znaczenie, że może prowadzić do zmniejszenia zakresu odpowiedzialności innej osoby, a czasami wręcz do wyłączenia tej odpowiedzialności. Podstawą odpowiedzialności karnej za przestępstwa skutkowe jest bowiem ustalenie, że danej osobie można zarzucić naruszenie reguł ostrożności w postępowaniu z dobrem prawnym. Niekiedy do powstania skutku w sensie empirycznym przyczyniają się zachowania więcej niż jednej osoby, z których każde może naruszać reguły bezpieczeństwa. W takim wypadku rolą sądu jest analiza stopnia naruszenia reguł bezpieczeństwa przez poszczególne osoby współprzyczyniające się do powstania skutku oraz ocena charakteru tych reguł. Zasadnicza różnica pomiędzy charakterem naruszonych reguł ostrożności oraz stopniem ich naruszenia może prowadzić w konsekwencji do ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności tych współprzyczyniających się osób, których zachowania nie stanowiły znaczącego naruszenia reguł ostrożności w porównaniu z zachowaniami innych osób współprzyczyniających się do wystąpienia skutku.

(V KK 227/18 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 22-05-2019)

Niezapięcie pasów bezpieczeństwa przez pokrzywdzonego może być rozpatrywane jako jego przyczynienie się do zintensyfikowania skutków zdarzenia drogowego, co może mieć znaczenie przede wszystkim dla wymiaru kary.

(IV KK 73/18 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 05-03-2019)

WTARGNIĘCIE PIESZEGO NA PRZEJŚCIE DLA PIESZYCH A ODPOWIEDZIALNOŚĆ KIEROWCY

Nie można oskarżonemu czynić zarzutu z tego powodu, że nie dostrzegł pieszego, skoro i tak wobec decyzji pokrzywdzonego o wkroczeniu na przejście dla pieszych bezpośrednio pod jadący samochód, mającego cechy wtargnięcia – oskarżony z przyczyn temporalnych nie miał możliwości uniknięcia wypadku i potrącenia pieszego. Co więcej, oskarżony jechał z niewielką prędkością, administracyjnie dopuszczalną, tj. nie przekraczającą 20 km/h, a zatem znamionującą w tej sytuacji drogowej dochowanie szczególnej ostrożności przy zbliżaniu się do przejścia dla pieszych i nie miał obowiązku profilaktycznego zatrzymania się przed tym przejściem, skoro przepisy ruchu drogowego tego nie wymagają.

(IV KK 7/19 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 06-02-2019)

POWIERZENIE SAMOCHODU OSOBIE NIEPOSIADAJĄCEJ UPRAWNIEŃ DO PROWADZENIA POJAZDÓW A ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYPADEK

Powierzenie samochodu osobie nieposiadającej uprawnień do prowadzenia pojazdów mechanicznych i faktycznych umiejętności do kierowania takim pojazdem może być rozważane jako współsprawstwo przestępstwa wypadku drogowego. Warunkiem odpowiedzialności za czyn z art. 177 § 1 i 2 KK jest jednak, aby obrażeń ciała lub śmierci doznała „inna osoba”. Połączenie roli współsprawcy i pokrzywdzonego nie jest w takiej sytuacji możliwe.

(VI Ka 199/18 – wyrok SO Gliwice z dnia 20-04-2018)

PASAŻER JAKO SPRAWCA WYPADKU

Oskarżony swoim zachowaniem naruszył zasadę ostrożności obowiązującą wszystkich uczestników ruchu, także pasażerów. Oskarżony przeszkadzając kierowcy w prowadzeniu samochodu, chwytając kierownicę i pociągając ją w dół, w ten sposób bezprawnie ingerując w prowadzenie samochodu przez kierowcę, naruszył regułę ostrożności w sposób rażący i świadomy. Oskarżony był w stanie nietrzeźwym – okoliczność ta jednak nie wyłącza odpowiedzialności karnej oskarżonego, a wręcz przeciwnie, stanowi okoliczność zwiększającą karygodność czynu i przemawia za umyślnością działania sprawcy.

(IV Ka 339/13 – wyrok SO Kalisz z dnia 03-10-2013)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SPOWODOWANIE WYPADKU W TRAKCIE NAUKI JAZDY

Osoba ubiegająca się o prawo jazdy (kursant), podobnie jak instruktor, za spowodowanie wypadku w trakcie odbywania nauki jazdy odpowiada na zasadach ogólnych, określonych w przepisach Kodeksu karnego. Ich odpowiedzialność jest niezależna od siebie. Dla przyjęcia tej odpowiedzialności nie jest konieczne odwoływanie się do współkierowania przez kursanta i instruktora pojazdem mechanicznym. Z racji czynności wykonywanych w trakcie odbywania nauki jazdy przez kursanta, który przez przepisy ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym, Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm., jest wprost uznawany za kierującego (art. 87 ust. 1 pkt 2) oraz pozycji i roli instruktora w procesie szkolenia, obaj są uczestnikami ruchu, ponoszącymi odpowiedzialność za naruszenie przez siebie zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym.

(III KK 276/10 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 23-02-2011)

ORZECZENIE ZAKAZU PROWADZENIA POJAZDÓW

Przepis art. 42 § 1 KK upoważnia sąd do orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w tymże przepisie.

(II AKa 162/12 – wyrok SA Lublin z dnia 10-10-2012)