UCHYLANIE SIĘ OD ALIMENTÓW- PRZESTĘPSTWO?

Przepis art. 209 Kodeksu karnego stanowi o odpowiedzialności karnej za czyn jakim jest uchylanie się od płacenia alimentów.

Z niniejszego artykułu dowiesz się:

• jaka kara grozi za przedmiotowe przestępstwo?
• w jaki sposób można uchylić się od kary?
• jakie są znamiona przestępstwa niealimentacji?
• co w sytuacji nieregularnego płacenia alimentów?
• jakie sytuacje usprawiedliwiają niewywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego?
• w jaki sposób sąd ocenia stan zagrożenia niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych?
• czy możliwe jest zatrzymanie prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu?
• czy rodzic może reprezentować dziecko w sprawie o niealimentację?

Photo by Jordan Whitt on Unsplash

PRZEPIS ART. 209 KK

§ 1. Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.

§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a odbywa się z urzędu.

§ 4. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty.

§ 5. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa określonego w § 1a uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.

ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA UCHYLANIA SIĘ OD OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

O ile prawdą jest, że znamion przestępstwa niealimentacji aktualnie nie wypełnia zachowanie polegające na uchylaniu się od obowiązku opieki innego niż obowiązek alimentacyjny w rozumieniu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, o tyle niewywiązywanie się z obowiązku opieki w postaci obowiązku alimentacyjnego wynikającego z ww. kodeksu nadal jest karalne. Różnica, w stosunku do poprzednio obowiązującego stanu prawnego polega natomiast na tym, że dla bytu przestępstwa konieczne jest uprzednie określenie wysokości owego obowiązku na mocy orzeczenia sądu, ugody czy umowy.

(IV KK 510/18 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 09-05-2019)

NIEREGULARNE PŁACENIE RAT ALIMENTACYJNYCH JAKO PRZESTĘPSTWO NIEALIMENTACJI

Zaniechanie płacenia rat alimentacyjnych na rzecz pokrzywdzonego przez okres co najmniej 3 miesięcy w sytuacji, gdy sprawca miał możliwość spełniania świadczeń na rzecz osoby uprawnionej, należy uznać za wystarczające dla przypisania przestępstwa niealimentacji, bez względu na to, jak długo wywołany czynem sprawcy stan się utrzymuje. W rezultacie więc, jeśli sprawca przez kolejne co najmniej trzy miesiące – lub przez dłuższy okres – w ogóle nie łoży na utrzymanie dziecka zasądzonych wyrokiem sądu rat alimentacyjnych płatnych co miesiąc, mając na ten cel środki i kierując się ową – wielokrotnie podkreślaną złą wolą – a przez swoje zachowanie naraża dziecko na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, to popełnia przestępstwo niealimentacji z art. 209 § 1 KK.

Podobnie należy ocenić działanie sprawcy, który tylko częściowo spełnia nałożony na niego obowiązek alimentacyjny, bez uzasadnionej przyczyny i nacechowane złą wolą (a zatem uiszcza raty w kwotach znacznie niższych od zasądzonych lub płaci je niesystematycznie). Karnoprawna ocena jego zachowania nie ulegnie zmianie, nawet jeżeli w ostatnim miesiącu tego okresu spłaci całą zaległość wraz z odsetkami. Identycznie tego rodzaju sytuacja będzie wyglądać od strony prawnej także w sytuacji, gdy zaległości alimentacyjne za okres zarzucany zostaną wyrównane dopiero w drodze egzekucji komorniczej.

(II KK 211/17 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 07-11-2017)

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU A USPRAWIEDLIWIANIE DLA NIEWYWIĄZYWANIA SIĘ Z OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

Oskarżony miał obiektywną możliwość wywiązania się z realizacji obowiązku alimentacyjnego. W spornym okresie nie chorował, nie przebywał w szpitalu, nie odbywał kary pozbawienia wolności. Jeżeli nadużywał alkoholu w wyniku uzależnienia i przez to uwiązany nałogiem alkoholowym nie czynił większych starań o znalezienie lepszej pracy, przede wszystkim stałej i dobrze płatnej, to okoliczności te obciążały wyłącznie jego osobę. Nie stanowiły żadnego usprawiedliwiania dla niewywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego. Zniewolenie nałogiem alkoholowym nie stanowi okoliczności, na którą oskarżony nie miał żadnego wpływu.

(III KS 16/19 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 22-05-2019)

ZANIECHANIA WYKONYWANIA OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO W ZWIĄZKU Z POZBAWIENIEM WOLNOŚCI

Do okoliczności, które wyłączają umyślność w zakresie zaniechania wykonywania obowiązku alimentacyjnego, bez wątpienia należy pozbawienie wolności osoby, na której obowiązek tego rodzaju spoczywa, o ile w tym okresie nie ma ona możliwości zarobkowania lub innych źródeł majątkowych, z których możliwa byłaby realizacja należności alimentacyjnych.

(III KK 422/17 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 18-10-2017)

OCENA STANU ZAGROŻENIA SPOWODOWANEGO NIEPŁACENIEM RAT ALIMENTACYJNYCH

Stanu zagrożenia spowodowanego niepłaceniem rat alimentacyjnych nie niweluje to, że środki na zaspokojenie potrzeb osoby uprawnionej pochodziły z funduszu alimentacyjnego, czy ośrodka pomocy społecznej.

(II AKa 402/18 – wyrok SA Wrocław z dnia 25-01-2019)

Stanu zagrożenia spowodowanego niepłaceniem rat alimentacyjnych nie niweluje to, że w pewnym zakresie potrzeby osoby uprawnionej zaspokajała matka (osoba współzobowiązana do łożenia na utrzymanie małoletniej), jeżeli sama kosztem swych potrzeb świadczyła ponad własne zobowiązanie, rodzice i siostra oskarżonego (osoby nieobciążone takim obowiązkiem), fundusz alimentacyjny czy ośrodek pomocy społecznej.

(II AKa 7/16 – wyrok SA Wrocław z dnia 16-03-2016)

ORZECZENIE KARY BEZWZGLĘDNEJ POZBAWIENIA WOLNOŚCI W PRZYPADKU PRZESTĘPSTWA NIEALIMENTACJI

Przy uwzględnieniu specyfiki przestępstwa niealimentacji orzekanie kary bezwzględnej pozbawienia wolności za to przestępstwo pozostaje uzasadnione wyłącznie wówczas, gdy istotnie nasilone pozostają okoliczności oskarżonego obciążające, i to zarówno te odnoszące się do samego czynu oskarżonego, jak i właściwości i warunków osobistych sprawcy oraz jego aktualnej sytuacji. Orzekanie kary w tej formie uzasadnione pozostaje w sytuacji dotychczasowej wielokrotnej karalności sprawcy, bądź uprzedniej karalności za przestępstwo niealimentacji zwłaszcza, gdy pomimo uprzedniego skazania za to przestępstwo oskarżony ponownie dopuścił się czynu z art. 209 § 1 KK, czy wreszcie w sytuacji, gdy czynu takiego dopuścił się oskarżony w warunkach powrotu do przestępstwa. Dodatkowo czynnikami decydującymi o bezwzględnej formie orzeczonej kary pozbawienia wolności być może stopień natężenia złej woli oskarżonego wyrażający się w niealimentowaniu uprawnionych pomimo udowodnionej dobrej kondycji finansowej sprawcy, czy też niealimentowaniu przez bardzo długi okres utwierdzający w przekonaniu o znacznym stopniu uporczywości sprawcy.

(VI Ka 178/15 – wyrok SO Gliwice z dnia 17-04-2015)

PRZESŁANKI ZATRZYMANIA PRAWA JAZDY DŁUŻNIKOWI ALIMENTACYJNEMU

W ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1228) od dnia 1 stycznia 2012 r., tj. dnia wejścia w życie nowelizacji wprowadzonej na mocy ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. Nr 205, poz. 1212) zmianie uległa procedura, której rezultatem jest zatrzymanie prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu. Począwszy od wspomnianej daty, wszczęcie postępowania w sprawie zatrzymania dłużnikowi alimentacyjnemu prawa jazdy uwarunkowane jest ostatecznym zakończeniem postępowania w sprawie uznania tego dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Z art. 5 ust. 3b ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów wynika jednoznacznie, że dopiero wówczas, gdy decyzja o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych stanie się ostateczna, organ właściwy dłużnika kieruje do starosty wniosek o zatrzymanie mu prawa jazdy, dołączając do niego odpis rzeczonej decyzji, a nadto składa wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 KK. Po myśli art. 5 ust. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, na podstawie takiego wniosku właściwy starosta powiatowy wydaje decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy.

Nowe rozwiązania w procedurze zatrzymywania prawa jazdy dłużnikom alimentacyjnym zawarte w art. 5 ust. 3b ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów eliminują automatyzm stosowania tej instytucji, niezależnie od okresu zalegania z płatnością alimentów oraz wielkości zadłużenia. Pozwalają także dłużnikowi alimentacyjnemu na podważanie przesłanek koniecznych do uznania go za osobę uchylającą się od zobowiązań alimentacyjnych.

(II SA/Bd 266/14 – wyrok WSA Bydgoszcz z dnia 13-05-2014)

REPREZENOWANIE MAŁOLETNIEGO PRZEZ RODZICA W SPRAWACH O NIEALIMENTACJĘ

Czynności prawne podejmowane przez przedstawiciela małoletniego pokrzywdzonego (dziecka) w postępowaniu karnym prowadzonym o przestępstwo z § 1 lub 1a art. 209 KK przeciwko rodzicowi dziecka, są czynnościami prawnymi dotyczącymi m.in. należnych dziecku od tego rodzica środków utrzymania i wychowania, w rozumieniu art. 98 § 2 pkt 2 KRO , zatem prawa małoletniego w tym postępowaniu może wykonywać drugi z rodziców.

(I KZP 4/20 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 25-06-2020)