PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO PRAWOM OSÓB WYKONUJĄCYCH PRACĘ ZAROBKOWĄ
Artykuł ten, przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, to ciąg dalszy zagadnienia odpowiedzialności karnej pracodawcy za naruszenie praw pracowników. Tym razem jednak będę pisać o czynach wskazanych w kodeksie karnym, a nie w kodeksie pracy. I nie są to już wykroczenia.
Z niniejszego artykułu dowiesz się:
- jakie czyny stanowią przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową?
- jaka kara grozi za poszczególne czyny?
- na czym polega złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownika?
- jak udowodnić mobbing?
- czy przedmiotowe przepisy mają zastosowanie do osób świadczących prace na podstawie umów cywilnoprawnych?
- czy ZUS może być pokrzywdzonym w tego rodzaju sprawach?
- kto ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo i higienę pracy?
- kto ponosi odpowiedzialność karną za wypadek śmiertelny pracownika?
Photo by Headway on Unsplash
ART. 218 KODEKSU KARNEGO: ZŁOŚLIWE NARUSZANIE PRAW
§ 1a. Kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Osoba określona w § 1a, odmawiająca ponownego przyjęcia do pracy, o której przywróceniu orzekł właściwy organ, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 3. Osoba określona w § 1a, która będąc zobowiązana orzeczeniem sądu do wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy, obowiązku tego nie wykonuje, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.
ZŁOŚLIWE LUB UPORCZYWE NARUSZANIE PRAW PRACOWNIKA
Złośliwość w rozumieniu art. 218 § 1a KK wyraża się w niedającej się racjonalnie uzasadnić woli zaszkodzenia pracownikowi; perfidnym zachowaniu, dokuczeniu mu, poniżeniu, wyrządzeniu krzywdy.
Znamię uporczywości naruszania praw pracownika zakłada dwa elementy: złą wolę sprawcy i długotrwałość jego zachowania. Uporczywość przejawia się w natrętności, sekwencyjności czy powtarzalności zachowań, przy czym uporczywe jest takie zachowanie, które polega na naruszenia praw pracownika co najmniej trzy razy. Znamię uporczywości obejmuje również świadomość niweczenia możliwości osiągnięcia stanu założonego przez prawo. Ocena uporczywości i długotrwałości ma charakter zindywidualizowany i musi być dokonywana odmiennie, w zależności od konkretnego stanu faktycznego, jednakże zasadne jest uznanie za „długotrwałe” działań trwających w okresie przynajmniej 3 miesięcy.
(II AKa 256/16 – wyrok SA Gdańsk z dnia 30-03-2017)
MOBBING JAKO PRZESTĘPSTWO ZŁOŚLIWEGO NARUSZANIA PRAW
Mobbing może wypełniać znamiona przestępstwa określonego w art. 218 § 1 KK.
O ile w postępowaniu cywilnym dotyczącym mobbingu, zgodnie z art. 6 KC, ciężar dowodu spoczywa na pracowniku, o tyle w postępowaniu karnym naruszenie praw pracowniczych, z uwagi na publicznoskargowy tryb ścigania za występek określony w art. 218 KK, udowodnienie winy leży po stronie oskarżyciela publicznego. Musi on zatem przedstawić dowody wskazujące na szczególne nastawienie psychiczne oskarżonego do pracownika (swoisty terror psychiczny) oraz stronę podmiotową czynu wskazującą na determinację sprawcy przez działanie „uporczywe” lub „złośliwe”.
(WA 33/11 – wyrok SN – Izba Wojskowa z dnia 10-01-2012)
NARUSZANIE PRAW PRACOWNIKÓW A UMOWY CYWILNOPRAWNE
Z uwagi na to, że przedmiotem przestępstwa określonego w art. 218 § 1a KK jest naruszenie praw pracowniczych osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru lub mianowania, sąd nie uwzględnił jako pokrzywdzonych tym czynem osób świadczących prace na podstawie umów cywilnoprawnych (umów zleceń).
(III K 53/14 – wyrok SO Jelenia Góra z dnia 27-11-2015)
Taka sama praca może być przedmiotem zobowiązania pracowniczego i zobowiązania cywilnoprawnego. O pracowniczym charakterze zatrudnienia nie decyduje rodzaj pracy, ale wykonywanie jej przede wszystkim w warunkach podporządkowania poleceniom pracodawcy, konkretyzującym czynności, które w ramach umówionego rodzaju pracy ma pracownik wykonywać, a także wskazującym sposób oraz czas i miejsce ich wykonywania.
(II Ka 336/13 – wyrok SO Sieradz z dnia 22-01-2014)
Biorąc pod uwagę wyżej przedstawione orzecznictwo, stwierdzić należy, że jest ono nie jednolite. Każdą więc sprawę należy oceniać indywidualnie, biorąc pod uwagę konkretne okoliczności pod uwagę.
ART. 218a KODEKSU KARNEGO: POWIERZENIE WYKONYWANIA PRACY W HANDLU WBREW ZAKAZOWI
Kto, złośliwie lub uporczywie:
1) wbrew zakazowi handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w niedziele i święta, powierza wykonywanie pracy w handlu lub wykonywanie czynności związanych z handlem pracownikowi lub zatrudnionemu,
2) wbrew zakazowi handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem po godzinie 1400 w dniu 24 grudnia lub w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy, powierza wykonywanie pracy w handlu lub wykonywanie czynności związanych z handlem pracownikowi lub zatrudnionemu,
podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
ART. 219 KODEKSU KARNEGO: NIEZGŁOSZENIE DANYCH
Kto narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
ZUS JAKO PODMIOT O STATUSIE POKRZYWDZONEGO
W postępowaniu karnym, którego przedmiotem jest czyn polegający na zaniechaniu odprowadzenia przez pracodawcę – wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) – składki na ubezpieczenie społeczne, status pokrzywdzonego przysługuje także Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.
(I KZP 50/02 – uchwała SN – Izba Karna z dnia 25-03-2003)
ART. 220 KODEKSU KARNEGO: NARAŻENIE NA NIEBEZPIECZEŃSTWO
§ 1. Kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 3. Nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARAŻENIE PRACOWNIKA NA NIEBEZPIECZEŃSTWO
Typ czynu określony w art. 220 § 1 i 2 KK jest przestępstwem materialnym, którego skutkiem – należącym do znamion tego przestępstwa – jest narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub skutków dla zdrowia pracownika, mających postać obrażeń ciała określonych w art. 156 KK. Zatem skutek ten wyraża się w samym już zaistnieniu stanu bezpośredniego, realnego narażenia na niebezpieczeństwo tych dóbr, choćby odłożonego w czasie. Chodzi bowiem o sytuację niebezpieczną, a nie o czasową bliskość skutku mającego nastąpić w wyniku rozwoju tej sytuacji, jak również o zachowania, które stwarzają rzeczywiste zagrożenie dla życia lub zdrowia, a więc wywołują wysokie prawdopodobieństwo nastąpienia tego skutku w stwierdzonych okolicznościach faktycznych. Opisany skutek zaniechania wykonania obowiązków gwarantujących jego nienastąpienie wyraża się zarówno w wywołaniu stanu zwiększającego owo niebezpieczeństwo, jak i w utrzymaniu tego stanu, jako że – niezależnie od tego, czy zachowanie sprawcy ma charakter umyślny czy nieumyślny – na sprawcy ciąży obowiązek podjęcia wszelkich zachowań zmierzających do obniżenia stopnia konkretnego niebezpieczeństwa dla dobra prawnego w chwili, gdy jego obowiązek zaktualizował się. Oczywiście między naruszeniem przez osobę odpowiedzialną konkretnego obowiązku z zakresu bhp (reguły ostrożności) a nastąpieniem opisywanego skutku musi istnieć związek. Można przyjąć go wówczas, gdy da się powiedzieć, że wykonanie obowiązku zapobiegłoby lub w istotny sposób zmniejszyło stopień omawianego niebezpieczeństwa. Oceniając ów związek, należy także brać pod uwagę możliwe przyczynienie się pracownika do powstania zagrożenia, zwłaszcza jeżeli owo przyczynienie się również nosiło cechy naruszenia obowiązków wynikających z zasad bhp.
(IV KK 104/17 – postanowienie SN – Izba Karna z dnia 08-12-2017)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENĘ PRACY Z TYTUŁU ZAJMOWANEGO STANOWISKA
Podmiotem przestępstwa z art. 220 § 1 KK jest jedynie osoba odpowiedzialna za przestrzeganie bezpieczeństwa i higieny pracy, a więc może być nim nie tylko kierownik zakładu pracy, ale również każda inna osoba kierująca pracownikami (art. 212 KP), a nawet osoby pełniące funkcje kontrolne i nadzorcze z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, nawet jeżeli nie pozostają w strukturze organizacyjnej zakładu pracy. Istotne przy tym jest, że każda z odpowiedzialnych osób odpowiada za własne zachowania, niezależnie od odpowiedzialności innych osób, gdyż „prawu karnemu obca jest konstrukcja ponoszenia odpowiedzialności za kogoś”.
(IV KK 216/12 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 19-02-2013)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA ZA WYPADEK ŚMIERTELNY PRACOWNIKA
Jeżeli do śmiertelnego wypadku pracownika doszło w rezultacie niewypełnienia obowiązku zapewnienia warunków bezpiecznej pracy, to odpowiedzialność karną za zaistnienie wypadku może ponosić tylko ta osoba, na której ciążył prawny szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi, a więc należąca do kręgu podmiotów przestępstw indywidualnych stypizowanych w art. 220 § 1 i 2 KK.
(V KK 64/12 – wyrok SN – Izba Karna z dnia 12-12-2012)
ART. 221 KODEKSU KARNEGO: NIEZAWIADOMIENIE O WYPADKU
Kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie sporządza lub nie przedstawia wymaganej dokumentacji, podlega grzywnie do 180 stawek dziennych albo karze ograniczenia wolności.